เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง “ประเพณีลอยกระทง” ของคนไทยในภาคกลาง และ “ประเพณียี่เป็ง” ของคนล้านนาในภาคเหนือนั้น หากนับตามวันและเวลาของปฏิทินจันทรคติแล้วพบว่า น่าจะเป็น “คนละประเพณีที่บังเอิญมาตรงอยู่กับวันเดียวกัน” สิ่งที่กล่าวมานี้ อาจคงเป็นที่ฉงนสนเท่ห์ใจสำหรับใครอยู่ไม่มากก็น้อยและความต่างที่ว่านี้ก็คงไม่ได้วางอยู่บนนัยยะทางภาษาที่มีความแตกต่างกันแต่อย่างใด ข้อเขียนต่อไปในเดือนแห่งเทศกาลทั้งสองที่ว่านี้ จึงมุ่งชี้ให้เห็นถึงความแตกต่างในเรื่องหัวใจสำคัญ ตลอดจนรายละเอียดของประเพณีหรือพิธีกรรมเพื่อเป็นบททดลองนำเสนอเล่นๆ ให้เห็นว่าความรู้ว่าด้วยเทศกาลงานประเพณียี่เป็งของคนล้านนาที่มีมาแต่เดิมนั้น ได้ผ่านกระบวนการเปลี่ยนแปลงตำแหน่งแห่งที่ของความหมาย (Relocate of meaning) ให้เกิดการพร่าเลือนลงของทั้งความรับรู้และความรู้ที่มีต่อ “ยี่เป็ง” ดังกล่าวผ่านอำนาจนำของระบบการสื่อสารมวลชน ระบบการศึกษาและวัฒนธรรมต่างๆ จาก “รัฐกรุงเทพ” ให้ถูกแทนที่ด้วย “ลอยกระทง” ของคนไทยในภาคกลาง อย่างไรบ้าง ย้อนกลับไปในเกร็ดเก่าเล่าตำนานคู่แผ่นดินล้านนา ดินแดนแถบนี้มีการใช้ระบบปฏิทินแบบจันทรคติที่นับเวลาล่วงหน้าเร็วกว่าเดือนของทางภาคกลางถึงสองเดือนด้วยกันซึ่งทำให้ “ยี่เป็ง” หรือวันเพ็ญ 15 ค่ำของเดือนยี่       มีขึ้นในเดือนที่สองของล้านนา (ยี่ คือ การนับเลขแบบในภาษาล้านนาโบราณที่แปลว่า 2) โดยมูลเหตุดังกล่าวสามารถเล่าคร่าวๆ ผ่านตำนานพื้นถิ่นล้านนาที่ว่าด้วย “การเลื่อนเดือน” ให้เคลื่อนไปข้างหน้าของพระนางจามเทวีกษัตรีย์แห่งนครหริภูญชัย (ลำพูน) ให้เกิดเป็นกุศโลบายทางการเมืองโดยกล่าวกันว่า พระนางผู้ซึ่งเป็นธิดาของกษัตริย์รัฐละโว้เมืองใต้นั้น ไม่ทรงมีพระราชประสงค์ที่จะเสกสมรสร่วมกับขุนหลวงวิลังคะผู้เป็นเจ้าแผ่นดินถิ่น พิงครัฐผู้ถูกมองว่าเป็นอารยชนคนมิลักขะแถบนี้ที่ยังไม่รู้จักระบบปฏิทินไว้นับวันเดือนปี … Continue reading “วันยี่เป็ง” กับ “วันเพ็ญเดือนสิบสอง” ความต่างที่ถูก (ทำให้) ลืม!!!