ตำแหน่งนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ) ที่ได้รับเลือกตั้งเมื่อวันที่ 20 ธันวาคม 2563 จะมีการครบวาระในการดำรงตำแหน่งในวันที่ 19 ธันวาคม 2567 หากมาดูที่ตัวเลขของ นายก อบจ.ที่ลาออกจากตำแหน่งก่อนครบวาระทั้งหมด 27 คน โดยในพื้นที่ภาคเหนือมีนายก อบจ. ที่ลาออกจากตำแหน่งก่อนครบวาระทั้งหมด 9 จังหวัด ดังนี้ นครสวรรค์ พะเยา พิษณุโลก อุทัยธานี สุโขทัย กำแพงเพชร ตาก เพชรบูรณ์ และอุตรดิตถ์ มีรายชื่อดังนี้

สมศักดิ์ จันทะพิงค์ นายก อบจ.นครสวรรค์ ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 1 พ.ค. 67 ซึ่งปัจจุบันสมศักดิ์ก็ยังคงดำรงตำแหน่ง นายก อบจ. ได้อีกหนึ่งสมัยหลังจากการเลือกตั้งนายก อบจ.นครสวรรค์ อีกครั้งในวันที่ 23 มิ.ย. ที่ผ่านมา 

อัครา พรหมเผ่า อดีตนายก อบจ.พะเยา น้องชายของ ธรรมนัส พรหมเผ่า ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 13 มิ.ย. 67 โดยปัจจุบันอัคราไม่ได้ดำรงตำแหน่ง นายกอบจ.พะเยา โดยให้เหตุผลว่าตนต้องการไปเล่นการเมืองระดับชาติ แต่มีการส่งไม้ต่อให้ ธวัช สุทธวงค์ นายก อบจ.พะเยา คนปัจจุบัน

มนต์ชัย วิวัฒน์ธนาฒย์ นายก อบจ.พิษณุโลก ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 20 มิ.ย. 67 ซึ่งปัจจุบันมนต์ชัยก็ยังคงดำรงตำแหน่ง นายก อบจ. เป็นสมัยที่ 3 หลังจากการเลือกตั้งนายก อบจ.พิษณุโลก อีกครั้งในวันที่ 18 ส.ค. ที่ผ่านมา 

เผด็จ นุ้ยปรี นายก อบจ.อุทัยธานี ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 2 ส.ค. 67 ซึ่งปัจจุบันเผด็จก็ยังคงดำรงตำแหน่ง นายก อบจ. เป็นสมัยที่ 5 หลังจากการเลือกตั้งนายก อบจ.อุทัยธานี อีกครั้งในวันที่ 6 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยการเลือกตั้งในครั้งนี้ เผด็จ เป็นผู้ลงสมัครเพียงคนเดียว

มนู พุกประเสริฐ นายก อบจ.สุโขทัย สามีของน้องสาวของ สมศักดิ์ เทพสุทิน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 19 ก.ย. 67 และปัจจุบันยังคงดำรงตำแหน่ง นายก อบจ. เป็นสมัยที่ 2 หลังจากมีการเลือกตั้งใหม่ในวันที่ 3 พ.ย. ที่ผ่านมา

สุนทร รัตนากร อดีตนายก อบจ.กำแพงเพชร ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 11 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยปัจจุบันจังหวัดกำแพงเพชรอยู่ในช่วงหาเสียงเลือกตั้งใหม่อีกครั้ง ก่อนจะมีการเลือกตั้งนายก อบจ.กำแพงเพชร ในวันที่ 1 ธ.ค.ที่จะถึงนี้ สุนทรก็เป็นหนึ่งในผู้ลงสมัครเลือกตั้งเช่นเดียวกัน

ณัฐวุฒิ ทวีเกื้อกูลกิจ อดีตนายก อบจ.ตาก ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 24 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยตั้งแต่วันที่ 4-8 พ.ย. นี้เป็นวันรับสมัครรับเลือกตั้งนายก อบจ.ตาก ซึ่งณัฐวุฒิได้มีการส่งไม้ต่อให้ อัจฉรา ทวีเกื้อกูลกิจ ลูกสะใภ้ของณัฐวุฒิและอดีตรองนายก อบจ.ตาก ในการลงสมัคร หลังจากตนดำรงตำแหน่งนายก อบจ.มากว่า 3 สมัย

อัครเดช ทองใจสด อดีตนายก อบจ.เพชรบูรณ์ ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 25 ต.ค. โดยมีผลในวันที่ 28 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยในวันที่ 4 พ.ย. ที่ผ่านมาเป็นวันเปิดรับสมัครรับเลือกตั้ง โดย อัครเดช ได้ดำรงตำแหน่งนายก อบจ.เพชรบูรณ์ มากว่า 6 สมัย

ชัยศิริ ศุภรักษ์จินดา อดีตนายก อบจ.อุตรดิตถ์ ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 26 ต.ค. ที่ผ่านมา โดยตั้งแต่วันที่ 4-8 พ.ย. 67 จะเป็นวันเปิดรับสมัครรับเลือกตั้ง และจะมีการเลือกตั้งนายก อบจ.อุตรดิตถ์ในวันที่ 22 ธ.ค.67

จากจำนวนของนายก อบจ. ที่ลาออกก่อนครบวาระ Lanner ได้วิเคราะห์เหตุผลว่า ทำไม? นายก อบจ. ถึงลาออกก่อนครบวาระ ดังนี้

1.ข้อจำกัดด้านกฎหมาย

สิ่งหนึ่งที่ถือว่าเป็นข้อจำกัดแก่เหล่า นายก อบจ. และผู้บริหารท้องถิ่นในการทำงานจนไม่สามารถบริหารงานได้อย่างอิสระตาม พ.ร.บ.การเลือกตั้งสมาชิกสภาท้องถิ่น หรือผู้บริหารท้องถิ่น พ.ศ.2562 รวมไปถึงข้อจำกัดในการหาเสียงล่วงหน้า ห้ามผู้สมัครหาเสียงหรือดำเนินการใดๆ ในเชิงหาเสียงเลือกตั้งในระยะเวลา 180 วันก่อนครบวาระ ซึ่งรวมไปถึงการใช้งบประมาณที่มีข้อจำกัดและเงื่อนไขเป็นจำนวนมาก

ในหมวด 6 ค่าใช้จ่ายในการเลือกตั้งและวิธีการหาเสียงเลือกตั้งของผู้สมัครรับเลือกตั้ง ตามมาตรา 65 ที่มีข้อห้ามหลายข้อ เช่น ห้ามให้ ทรัพย์สิน หรือ ผลประโยชน์อื่นใดแก่ผู้มีสิทธิเลือกตั้ง ห้ามจัดเลี้ยงหรือมองความบันเทิง ห้ามใช้วิธีการข่มขู่หรือใช้กำลังบังคับ ห้ามใช้ข่าวสารหรือข้อมูลเท็จ ห้ามใช้ทรัพยากรของรัฐเพื่อประโยชน์ส่วนตนในการเลือกตั้ง ทั้ง บุคลากร สถานที่ ยานพาหนะ และวัสดุอุปกรณ์ของทางราชการ หากนายก อบจ.ฝ่าฝืน พ.ร.บ.ดังกล่าว ก็จะมีบทลงโทษทั้ง 1.การตัดสิทธิ์การเลือกตั้ง 2.การเพิกถอนสิทธิ์สมัครรับเลือกตั้งในครั้งถัดไป รวมไปถึง 3.อาจถูกดำเนินคดีทางอาญาและรับโทษจำคุกหรือปรับ

จะเห็นได้ว่าด้วยข้อจำกัดทางกฎหมายและบทลงโทษที่หากผู้นายก อบจ. ฝ่าฝืนในช่วงคาบเกี่ยวในการทำงานบริหารและช่วงของการหาเสียงเลือกตั้งนั้นมีบทลงโทษที่รุนแรง นี่อาจจะเป็นหนึ่งเหตุผลว่าทำไมเหล่า นายก อบจ. ถึงทยอยลาออกจากการดำรงตำแหน่งของตนก่อนครบวาระในการบริหาร

2.ชิงความได้เปรียบทางการเมือง

นอกจากข้อกฎหมายที่รัดกุมที่ฉุดรั้งนายก อบจ. ทั้งในการทำงานและการหาเสียง การลาออกจากตำแหน่งก่อนครบวาระก็มาพร้อมกับนัยยะทางการเมืองที่แฝงไปด้วยกลยุทธ์เช่นเดียวกัน เนื่องจากหากนายก อบจ. ดำรงตำแหน่งครบวาระกฎหมายกำหนดให้มีการเลือกตั้งภายใน 45 วัน แต่หากลาออกก่อนกำหนดกฎหมายกำหนดให้มีการเลือกตั้งภายใน 60 วัน ซึ่งระยะเวลาในการหาเสียงนานกว่าถึง 15 วัน 

ถึงแม้จะส่งผลให้คู่แข่งทางการเมืองมีเวลาเตรียมการในการหาเสียงมากขึ้น แต่การลาออกก่อนตำแหน่งจะทำให้คู่แข่งตั้งตัวไม่ทันในการหาเสียง ทั้งการเตรียมกำลังพล ทรัพยากร รวมไปถึงการสื่อสาร อาจกล่าวได้ว่าการที่นายก อบจ.หลายคนประกาศลาออกก่อนครบวาระ ตนและพรรคพวกรู้อยู่แล้วว่าจะออกตอนไหน ทำให้การเตรียมกำลังพลและทรัพยากรเป็นไปตามแผนที่วางไว้

ประเด็นการชิงลาออกก่อนนอกจากเป็นการชิงความได้เปรียบทางการเมืองแล้ว การเลี่ยงเผชิญกับกระแสพรรคสีส้มอย่างพรรคประชาชนอดีตพรรคก้าวไกลก็เป็นเรื่องที่น่าคิด เนื่องจากที่ผ่านมาพรรคก้าวไกลถูกศาลรัฐธรรมนูญตัดสินยุบพรรคส่งผลให้พรรคนั้นต้องโฟกัสกับการก่อร่างพรรคและสมาชิกพรรคใหม่ การเลือกตั้งนายก อบจ.ก็อาจจะถูกลดความสนใจ และนี่อาจจะเป็นอีกหนึ่งช่องว่างที่ทำให้เหล่านายก อบจ. ใช้จังหวะนี้ในการลาออกก่อนหมดวาระและเลือกตั้งใหม่ หรือหากนายก อบจ. ดำรงตำแหน่งอยู่ครบวาระและมีเลือกตั้งนายก อบจ.พร้อมกันทั้งประเทศ การที่ต้องต่อสู้กับกระแสของพรรคการเมืองระดับชาติอย่างพรรคประชาชนก็เป็นเรื่องยาก 

นอกจากนี้ยังมีประเด็นอื่นๆ ที่น่าสนใจอย่างการจัดรูปแถวสมาชิกสภาองค์การบริหารส่วนจังหวัด หรือ ส.อบจ. อีกหนึ่งกลไกทางการเมืองที่สำคัญ ทั้งในการตรวจสอบการบริหารและการถ่วงดุลย์อำนาจของ อบจ. ซึ่งจะครบวาระการดำรงตำแหน่งในวันที่ 19 ธ.ค. และมีการเลือกตั้งใหม่ในวันที่ 1 ก.พ. 68 พร้อมกับ นายก อบจ. หากมีนายก อบจ. ลาออกจากตำแหน่งก่อนหมดวาระในจังหวัดใด จะทำให้นายก อบจ.ที่เข้ามาก็จะมีวาระในการดำรงตำแหน่งเป็น 4 ปี ซึ่งวาระ 4 ปี ก็มาพร้อมกับอำนาจที่เพิ่มตาม ก็สามารถนำพรรคพวกของตนเข้าไปนั่งในตำแหน่ง ส.อบจ.ได้ง่ายขึ้น การถ่วงดุลย์อำนาจก็จะน้อยลงหากสัดส่วนของ ส.อบจ.อยู่ในฝั่งเดียวกับตน อาจเปรียบได้ว่าเป็นการผูกขาดอำนาจทางการเมืองอย่างเบ็ดเสร็จ

3.สถานการณ์ที่เปลี่ยนไป

นอกจากเงื่อนไขทางกฎหมายที่รัดตัวเหล่า นายก.อบจ.และกลยุทธ์ทางการเมืองของการเมืองท้องถิ่นแล้ว ถ้าพูดแบบแฟร์ๆ การลาออกจากตำแหน่งก่อนหมดวาระอาจจะมีเหตุผลอื่นที่อาจจะไม่ใช่ที่กล่าวมาข้างต้นก็ได้ อดีต นายก อบจ.หลายคนที่ลาออกเนื่องจากเหตุผลเรื่องส่วนตัวทั้งเรื่องสุขภาพ หรือสถานการณ์ส่วนตัวที่ไม่สามารถปฎิบัติหน้าที่ได้อย่างเต็มที่ อย่างล่าสุด วิเชียร ขาวขำ อดีตนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดอุดรธานี ที่ลาออกไปเมื่อวันที่ 1 ต.ค. 67 เนื่องจากปัญหาสุขภาพ

หรือความสนใจในการย้ายตัวเองไปลงเล่นในสนามการเมืองระดับชาติ อย่าง อัครา พรหมเผ่า อดีตนายก อบจ.พะเยา น้องชายของ ธรรมนัส พรหมเผ่า ที่ได้ยื่นลาออกจากตำแหน่งในวันที่ 13 มิ.ย. 67 เพื่อไปนั่งเป็นรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ หลังความขัดแย้งภายในพรรคพลังประชารัฐต้นสังกัดของพี่ชาย

อย่างไรก็ตามการลาออกจากตำแหน่งก่อนหมดวาระจะมีเหตุผลรองรับไม่ว่าจะทั้งกฎหมาย ยุทธศาสตร์ทางการเมือง หรือเหตุผลอื่นๆ แต่สิ่งที่ประชาชนต้องเสียในสมการนี้แน่ๆ ก็คือเวลาที่ต้องไปเลือกตั้งจาก 1 ครั้งที่สามารถหย่อนบัตรทั้ง นายก อบจ. และ ส.อบจ จะกลายเป็นการเลือกตั้งถึง 2 ครั้งที่ต้องไปเลือกนายก อบจ. ที่ลาออกก่อนหมดวาระ 1 ครั้ง และ ส.อบจ. อีก 1 ครั้ง นอกจากนี้ยังรวมถึง กกต. ต้องใช้งบประมาณในการจัดการเลือกตั้งใหม่ถึง 2 (เลือกตั้งนายก อบจ. ก่อนหมดวาระ 1 ครั้ง และ เลืองตั้ง ส.อบจ. ตามวาระอีก 1 ครั้ง) ซึ่งแต่ละครั้งใช้งบประมาณจากภาษีประชาชนแตกต่างกันตามจังหวัดและพื้นที่ประมาณ 30 ล้านบาท ซึ่งหากจัดให้มีการเลือกตั้ง 2 ครั้งจะต้องคูณงบประมาณไปถึง 2 เท่า ซึ่งเป็นการเสียงบประมาณโดยใช่เหตุ 

รวมไปถึงการที่ประชาชนจะได้มีผู้นำในการบริหารจังหวัดของตนไม่ครบ 4 ปี และความต่อเนื่องที่ของนโยบายและโครงการที่เป็นต่อนๆ ขาดครึ่ง ก็จะทำให้ประชาชนเสียประโยชน์ในส่วนนี้อีกด้วย นี่อาจเป็นเหตุผลว่าทำไมเราในฐานะประชาชนต้องช่วยกันตรวจสอบและตั้งคำถามกับทั้งตัวบทกฎหมายที่รัดกุมรวมไปถึงการลาออกก่อนหมดวาระของเหล่า นายก อบจ.ที่อาจจะความหมายแฝงของผลประโยชน์ส่วนตนมากกว่าผลประโยชน์ส่วนรวม

เรื่อง: สุภาพบุรุษเมืองสองแคว

“ไปอยู่ที่ไหนแล้ว…สาวมอนอ

ไปอยู่กับใครหนอ…ไปอยู่หอไหน”

ประโยคดังกล่าวมาจากเพลง ‘สาวมอนอ’ จากอัลบั้มเข้หมาทอด ๆ ของศิลปิน ‘น้าส์อ้อยห์ จูปะจุฟ’ หรืออีกชื่อในปัจจุบันที่คนพิษณุโลกน่าจะรู้จักกันดีคือ ‘น้าอ้อยห์ สหายโฟล์ค’ เป็นบทเพลงที่มีอายุกว่า 14 ปี นับจากการอัพโหลดลง YouTube เมื่อวันที่ 24 เมษายน พ.ศ. 2553 และมียอดคนดู 238,296 วิว เพลงสาวมอนอเป็นเพลงที่ผู้เขียนได้ยินมาตั้งแต่อายุได้ 10 ขวบ เพลงพูดถึงมุมมองความรักของชายหนุ่มที่อาศัยอยู่ในตัวอำเภอเมืองพิษณุโลกที่มีความรู้สึกดี ๆ ต่อหญิงสาวในรั้วมหาวิทยาลัยนเรศวร หรือเรียกกันอย่างรวบรัดตัดความว่า ‘สาวมอนอ’ เพลงนี้เป็นเพลงอกหักของหนุ่มพิษณุโลก ที่ขี่มอเตอร์ไซค์ไปรับไปส่งสาวมอนอ และพาสาวมอนอไปเที่ยวสถานที่สำคัญในจังหวัดพิษณุโลก แต่ก็ต้องแพ้ให้กับหนุ่มขับรถเก๋งป้ายแดงที่มาแย่งหัวใจจากหนุ่มมอเตอร์ไซค์คันเดิม โดยเพลงสาวมอนอไม่เพียงทำให้เห็นถึงความรักระหว่างหนุ่มพิดโลกกับสาวมอนอเพียงเท่านั้น แต่บทเพลงนี้ยังทำให้เห็นถึงความรักที่แพ้ภัยให้กับการคมนาคมที่ไม่เพียงแต่ทำให้หนุ่มพิดโลกต้องอกหัก เมื่อพามาพิษณุโลกก็ไม่ได้พามาใช้ชีวิตแต่พามาเที่ยว ความห่างไกลไม่ที่ไม่เพียงทำให้หัวใจห่างกันแต่เป็นการคมนาคมที่ทำให้อารมณ์ความรู้สึกของคนห่างกันด้วย ก่อนจะกล่าวถึงวิธีการแก้ไขหรือข้อเสนอ ผู้เขียนอยากชวนผู้อ่านไปดูพลวัตของบริหารสาธารณะที่ไม่ได้เกิดความเปลี่ยนแปลงตามความสมัยของเทคโนโลยีแต่เกิดจากปัจจัยของแผนพัฒนาเศรษฐกิจที่ส่งผลกระทบจนนำมาสู่ข้อเสนอการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่น

พลวัตของการเดินทางจังหวัดพิษณุโลก

จังหวัดพิษณุโลกเป็นเมืองที่มีสายน้ำผ่ากลางเมือง และมีเส้นทางรถไฟ เขตที่ราบลุ่มแม่น้ำ ได้แก่ พื้นที่ในบริเวณด้านทิศเหนือ และด้านทิศตะวันตกของพิษณุโลก ลักษณะเป็นที่ราบอันเกิดจากการทับถมตะกอนริมฝั่งแม่น้ำน่าน และแม่น้ำแควน้อย เริ่มจากด้านทิศเหนือ แล้วค่อยๆ ลดความสูงลงมาสู่ทางด้านทิศใต้ ย้อนวกไปทางด้านทิศตะวันตก ทอดตัวยาวต่อเนื่องกับที่ราบลุ่มแม่น้ำยม เขตที่ราบลุ่มเหล่านี้ ได้แก่ พื้นที่ในเขตอำเภอพรหมพิราม อำเภอเมืองจังหวัดพิษณุโลก อำเภอวัดโบสถ์ อำเภอบางกระทุ่ม และอำเภอบางระกำ บริเวณดังกล่าวนี้ในฤดูน้ำหลากน้ำจะท่วมพื้นที่เป็นบริเวณกว้างมาก เมื่อน้ำลดจะปรากฏห้วย หนอง คลอง บึง ซึ่งมีน้ำขังตลอดปี จึงเป็นพื้นที่ เพาะปลูก และประมงของจังหวัด

ปดิวลดา บวรศักดิ์ ได้กล่าวถึงชื่อจังหวัดพิษณุโลกในบทความชื่อ “ทำไมต้องเรียก “พิษณุโลก” ว่า “สองแคว” ? ” ของศิลปวัฒนธรรมว่า เหตุที่เรียกว่าสองแคว เนื่องจากสมัยก่อน บริเวณดังกล่าวมีแม่น้ำ 2 สายไหลผ่านเมือง นั่นคือ “แม่น้ำน่าน” และ “แม่น้ำแควน้อย” โดย แม่น้ำน่าน ไหลผ่านเข้าในตัวเมือง (จวบจนปัจจุบันก็ยังไหลในเส้นทางนี้อยู่) ส่วน แม่น้ำแควน้อย เปลี่ยนทิศในการไหลผ่าน จากเดิม ไหลลงใต้ขนานกับแม่น้ำน่าน ผ่าน เมืองสองแคว หรือ เมืองพิษณุโลก และไหลลงแม่น้ำน่านใต้ 

การเดินทางสาธารณะของจังหวัดพิษณุโลกยุคเริ่มแรก

การเดินทางสาธารณะของจังหวัดพิษณุโลกยุคแรกก็ต้องกล่าวถึงการเดินทางทางน้ำที่มีบทบาทต่อภูมิศาสตร์ที่มีแม่น้ำน่านเป็นเส้นทางที่ผ่านตัวเมืองพิษณุโลกและสามารถเดินทางไปยังกรุงเทพ การเดินทางสาธารณะทางบกด้วยรถไฟก็ที่มีเส้นทางผ่านตัวเมืองจังหวัดพิษณุโลกเช่นกัน

ข้อมูลการสาธารณะทางบกของรถไฟในจังหวัดพิษณุโลกจากวิทยาพิพนธ์เรื่อง การเปลี่ยนแปลงลักษณะและรูปแบบการตั้งถิ่นฐานของชุมชนชาวเรือนแพในลำน้ำน่าน จังหวัดพิษณุโลก ของคุณนิธิกาญจน์ จีนใจตรง นักศึกษาคณะสถาปัตยกรรม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กล่าวว่า “จังหวัดพิษณุโลก และเทศบาลนครพิษณุโลก เมื่อเริ่มมีเส้นทางคมนาคมทางบก อันเป็น เส้นทางรถไฟสายเหนือที่เริ่มสร้างใน พ.ศ. 2442 การสร้างทางรถไฟนี้ได้เปิดทำการเมื่อ พ.ศ.2450 โดยเส้นทางรถไฟสายเหนือได้ตัดผ่านเข้ามาในตัวเมืองพิษณุโลก และถือได้ว่า การสร้างเส้นทางรถไฟผ่านตัวเมืองพิษณุโลกแทบจะไม่มีผลกระทบต่อการดำรงชีวิตของประชาชนชาวเมืองพิษณุโลกและชุมชนชาวเรือนแพ เนื่องจากแม่น้ำยังคงเป็นเส้นทางคมนาคมขนส่งที่สำคัญของเมือง ดังปรากฏในรายงานการตรวจราชการมณฑลพิษณุโลก พ.ศ.2471 ระบุว่า สาเหตุที่ประชาชนไม่นิยมใช้เส้นทางรถไฟในการขนส่ง เนื่องจากค่าระวางรถไฟที่มีราคาแพงพ่อค้าจึงเลือกที่จะส่งสินค้าทางรถไฟเฉพาะสิ่งที่พอจะขายเป็นกำไรได้บางอย่าง ทั้งนี้คนเมืองพิษณุโลกจะเริ่มได้รับประโยชน์จากทางรถไฟก็ต่อเมื่อสภาพความเป็นเมืองแม่น้ำขยายตัวกลายเป็นเมืองบก หรือเรียกได้ว่าประชาชนส่วนใหญ่หันมาใช้บริการเส้นทางคมนาคมขนส่งทางบกแทน” โดยเส้นทางรถไฟที่ผ่านตัวเมืองพิษณุโลกเรียกว่า “สายเหนือ” ที่ผ่านสถานีหลักของพิษณุโลกได้แก่ขาเข้าจังหวัดพิษณุโลกจากทางใต้ คือ “สถานีรถไฟบางกระทุ่ม” และทางออกของสถานีทางเหนือ คือ “สถานีรถไฟพรมพิราม” ส่วนการเดินทางคมนาคมทางน้ำ

การเดินทางสาธารณะทางเรือผู้เขียนได้มีโอกาสสัมภาษณ์คนไทยเชื้อสายจีนไหหลำ อำเภอวัดโบสถ์ อย่างคุณวิภาพรรณ บำรุงพงษ์ หรือชื่อในอดีตส้วน แซ่เจียง อายุ 91 ปี เจ้าของกิจการ วัดโบสถ์ขนส่ง จำกัด วันเดือนปีที่จดทะเบียน วันที่ 24 เมษายน 2517 (50 ปี 7 เดือน 1 วัน) เป็นคนไทยเชื้อสายจีนไหหลำที่อาศัยอยู่อำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก มีประสบการณ์ต่อการเดินสาธารณะทางน้ำ เนื่องจากบิดา หรือแด (ภาษาไหหลำแปลว่า “พ่อ”) ของคุณวิภาพรรณ กล่าวว่า

“คุณยายเป็นคน ไหหลำ แดมาตั้งบ้านใกล้แม่น้ำ เพราะเมื่อก่อนเดินทางด้วยเรือ บ้านของคุณยายเป็นจุดโดยสารเรือเมล์ ขนส่งคน ขนส่งข้าว ไปกรุงเทพฯ หลังบ้านจะเป็นโรงเก็บข้าวที่มาจากโรงสี”

ในพื้นที่ที่รถไฟไม่ได้ผ่านเข้ามาในอำเภอวัดโบสถ์ คุณวิภาพรรณ ทำให้เห็นถึงพื้นที่ที่ติดกับริมน้ำ และการทำธุรกิจสะท้อนถึงการตั้งที่อยู่อาศัยของชาวจีนไหหลำที่สัมพันธ์แม่น้ำไม่เพียงสัมพันธ์ทั้งทางกับเศรษฐกิจช่วงหนึ่งในการจัดการเรื่องขนส่งสาธารณะทางน้ำไปยังกรุงเทพ โดยเส้นแม่น้ำแควน้อยที่ผ่านอำเภอวัดโบสถ์ก็จะไปประจบกับแม่น้ำน่านที่เป็นแม่น้ำที่สามารถเดินทางไปยังตัวเมืองพิษณุโลกได้ และจากในอดีตไม่มีการคมนาคมที่ถนนจากนอกอำเภอเมืองไปยังตัวอำเภอเมือง ส่วนใหญ่ใช้เรือเป็นพาหนะไปโดยทางน้ำอันเป็นแม่น้ำสายสำคัญของวัดโบสถ์ 

หนังสือสารนิพนธ์ “ภาวะเศรษฐกิจการเกษตรอำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก” ของคุณนัยนา เนียมศรีจันทร์ บัณฑิตอาสา เป็นนักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ คณะเศรษฐศาสตร์ เขียนขึ้นเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน 2516 กล่าวถึงการเดินทางเรือกับทางบกไว้ว่า ช่วงต้นพุทธศตวรรษ 26 การคมนาคมทางน้ำกับถนนควบคู่กับทางรถยนต์

โดยออกจากตัวจังหวัดไปตามถนนมิตรภาพพิษณุโลก-หล่มสัก ถึง ก.ม. ที่ 6 เรียกว่าบริเวณบ้านร้องโพธิ์ อยู่ในเขตอำเภอเมืองพิษณุโลก และแยกเข้าทางซ้ายมือเป็นถนนลูกรังและมูลดินระยะทางอีกประมาณ 21 ก.ม. จึงจะถึงอำเภอวัดโบสถ์ การเดินทางโดยรถยนต์ทางนี้ใช้ได้สะดวกเฉพาะฤดูแล้งเท่านั้น รถยนต์โดยสารขนาดเล็กวิ่งรับส่งโดยสาร มีอัตราค่าโดยสารคนละ 5 บาท ใช้เวลาวิ่งประมาณ 1 ชั่วโมง และทางน้ำ (ที่ หมายถึงฤดูน้ำ) การเดินทางระหว่างตัวจังหวัดกับอำเภอวัดโบสถ์สามารถเดินทางได้ด้วยทางเรือจากตัวเมืองพิษณุโลกขึ้นไปทางเหนือผ่านลำน้ำน่านและแยกไปลำน้ำแควน้อยที่บริเวณบ้านปากโพด ตำบลปากโพด อำเภอเมืองพิษณุโลก ใช้เวลาเดินทางประมาณ 1 ชั่วโมง

 สิ่งที่ทำให้การคมนาคมทั้งสองทางนี้ควบคู่กันได้ คือการเดินทางที่ใช้เวลาไม่ต่างกันเนื่องจากบริการขนส่งสาธารณะเรือเป็นการเดินทางตามฤดู การเดินทางของบริการขนส่งทางบกก็ยังไม่ได้มีให้เลือกมาก และถนนก็ยังเป็นลูกรังอยู่ แต่เมื่อได้พูดคุยกับคุณวิภาพรรณ ทำให้ทราบว่า “พอมีการสร้างถนนขึ้น การขนส่งก็เปลี่ยนไป ขนส่งด้วยเรือก็น้อย” 

จุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้การขนส่งสาธารณะทางน้ำได้ทำให้บริการทางบกมีบทบาทสำคัญต่อผู้คนมากขึ้น คือการเกิดขึ้นของเขื่อนสิริกิติ์ ที่เริ่มเมื่อปี พ.ศ. 2511 และสร้างเสร็จในปี พ.ศ. 2515 กับเขื่อนนเรศวรที่สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2518 และสร้างเสร็จในปี พ.ศ. 2525  คุณนิธิกาญจน์ ได้กล่าวว่า

“ชุมชนชาวเรือนแพซึ่งถือส่วนเป็นหนึ่งของชุมชนเมืองพิษณุโลก จึงงเกิดการเปลี่ยนแปลงตามการวางแผนพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคมของจังหวัดพิษณุโลกด้วยเช่นกัน รวมถึงการเปลี่ยนแปลงตามโครงการสร้างเขื่อนสิริกิติ์ และเขื่อนเรศวรเพื่อกักเก็บน้ำ กล่าวคือ สำหรับลำน้ำน่านถือว่า การไหลและระดับนั้นน้ำของลำน้ำน่านจะเป็นไปหารถดูกาล แต่ความจุของน้ำเมื่อไหลเข้ามาในเขตพื้นที่จังหวัดพิษณุโลกจะลดลงครึ่งหนึ่งของปริมาณความจุของน้ำในจังหวัดอุตรดิตถ์ (กรมชลประทานได้เริ่มสร้างเขื่อนกักเก็บน้ำสิริกิติ์) แต่ได้รับปริมาณน้ำจากแม่น้ำแควน้อยที่ไหลมาบรรจบทางด้านฝั่งข้าย และขนาบด้วยแม่น้ำยมทางฝั่งขวาปริมาณน้ำของลำน้ำน่านจะลดลงอีกเมื่อไหล่สู่จังหวัดพิจิตร” หน้า 92 

จากการสัมภาษณ์ ‘ลุงเนี้ยว’ เจ้าของร้านชำ สุรเนตี ชาวจีนไหหลำ วัย 71 ปี ภายในอำเภอวัดโบสถ์ ได้กล่าวว่า 

“อดีตก่อนมีเขื่อนก็ตามฤดูกาล ฤดูร้อนน้ำแห้ง ฤดูฝนน้ำล้น พอเกิดเขื่อนมันกลับกันฤดูร้อนน้ำมีบ้าง ฤดูฝนน้ำก็มีบ้าง ไหนจะเวลาของการเดินทางที่บนถนนใช้เวลาไวกว่า”

ดังนั้น การเกิดขึ้นของถนนทำให้บริการสาธารณะทางเรือเริ่มมีบทบาทน้อยลงแต่ไม่ได้หายไปทันที เนื่องจากยังคงมีการใช้งานบริการสาธารณะทั้งทางบกและทางน้ำควบคู่กัน แต่สิ่งที่สร้างผลกระทบต่อการคมนาคมทางเรือก็คือการสร้างเขื่อนสิริกิตดิ์กับเขื่อนนเรศวรทำให้การเดินทางด้วยเรือที่ต้องพึ่งฤดูกาลตามธรรมชาติได้เปลี่ยนไป เนื่องจากช่วงนั้นประจวบกับการมีตัวเลือกในการเดินทางทางบกที่มีความต่อเนื่องกว่าบริการสาธารณะทางน้ำที่น้ำตามฤดูกาลถูกควบคุมจากการเกิดขึ้นของเขื่อนตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ

บริการสาธารณะทางบกนอกเหนือจากรถไฟก็มีรถสองแถวและรถเมล์ ที่มีส่วนสำคัญหลักจากที่การขนส่งสาธารณะทางน้ำถูกแทนที่ด้วยการขนส่งทางถนน และผลกระทบจากการสร้างเขื่อนสิริกิติ์และเขื่อนนเรศวร ที่ทำให้การเดินทางทางเรือที่พึ่งเวลาตามฤดูกาลเปลี่ยนไป และนัยนา ได้กล่าวถึงผลราคาพืชพันธุ์ที่ขนส่งด้วยรถยนต์ไว้ว่า “ปัจจุบันมีทางถนนติดต่อถึงจังหวัด แม้ยังเป็นถนนลูกรัง แต่ก็ใช้การได้ดี การขนส่งส่วนใหญ่จึงใช้รถบรรทุก” ความหมายของรถบรรทุกสมัยก่อนไม่ใช่รถบรรทุกที่เป็นโครงเหล็กแต่เป็นรถเสริมด้วยโครงไม้

ข้อมูลเกี่ยวกับรถบรรทุกได้มีการกล่าวถึงจากผู้จัดจำหน่ายรถอีซูซุในประเทศไทยที่กล่าวว่า “บริษัทเริ่มจำหน่ายรถบรรทุกอีซูซุคันแรกในประเทศไทยก่อน พ.ศ. 2500” และนโยบายของแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติทั้ง 2 ฉบับ ฉบับที่ 1 (ระยะที่ 1) พ.ศ. 2504-2506 กับ ฉบับ 1 (ระยะที่ 2) พ.ศ. 2507-2509 ที่ได้มีกล่าวว่า “การคมนาคมและขนส่งมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อเศรษฐกิจของประเทศ หาก ปราศจากการคมนาคมและการขนส่งที่ดีแล้ว การพัฒนาเศรษฐกิจด้านอื่นๆ ก็ไม่อาจดาเนินไปได้ โดยสมบูรณ์ ฉะนั้น เพื่อที่จะให้การพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศดาเนินไปอย่างรวดเร็ว และมีประสิทธิภาพสมความมุ่งหมายของรัฐบาล การพัฒนาด้านคมนาคมและการขนส่งจึงมีอันดับความสำคัญสูงมากในแผนพัฒนา” รวมถึงการชูนโยบายของ จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ว่า “น้ำไหล ไฟสว่าง ทางดี มีงานทำ” รถบรรทุกในช่วงแรกก็ไม่ต่างกับการมีรถเมล์ที่สามารถขนส่งทั้งผู้คน และขนสินค้าทางการเกษตรเพื่อเข้ามายังเมือง 

คุณพิสิฐ อาภัสระวิโรจน์ อายุ 71 สมาชิกสภาเทศบาลนครพิษณุโลก เขต 2 ได้กล่าวถึงรถโดยสารของจังหวัดพิษณุโลกในอดีตว่า “วิ่งรับส่งผู้โดยสารระหว่างอำเภอ ยังไม่เป็นรถกระบะ ผมเข้าใจว่า ซื้อเฉพาะโครงรถ Nissan อะไรอย่างนี้ แล้วก็มาจ้างช่างประกอบตีโครงไม้ขึ้นมา ซึ่งเป็นโครงรถ หลังคารถ เก้าอี้ไม้สองข้าง และอาจจะมีราวถ้าคนเยอะ ยืนก็มี พอมาอีกยุคหนึ่งมีรถปิ้กอัพเข้ามา รถปิ้กอัพมาใช้เพื่อขนส่งของ แล้วก็มีคนมาดัดแปลงให้เป็นรถสองแถวมารับคน” ต่อมาได้รถเมล์พิษณุโลกบ้านเรา ของบริษัทพิษณุโลกบริการ จำกัด วันเดือนปีที่จดทะเบียนวันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2508 วันที่เลิก วันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2557 หากนับจากปัจจุบันปี 2567 ก็ผ่านมา 59 ปี 

โดยคุณพิสิฐ ได้กล่าวว่า “คนริเริ่มเป็นเจ้าของอู่รถชื่อ อู่ปกรณ์ และตัวพ่อเขาเคยเป็นนายกเทศมนตรีฯ อยู่ระยะหนึ่งด้วย อรุณ ภักดิ์ประไพ ลูกชายเขาเคยเป็น สส. พิษณุโลกเขต 1 ชื่ออนัน ภักดิ์ประไพ” 

รูปรถเมล์พิษณุโลกบ้านเราที่จอดเทียบท่าใกล้กับโรงแรมเอเซีย

คุณนายอรุณ ภักดิ์ประไพ อดีตผู้ร่วมพัฒนาเมือง พิษณุโลก ในคณะ 18 อาสา เป็นนายกเทศบาลคนแรกเมื่อ ปี พ.ศ. 2500-2510 ผู้ก่อตั้ง บริษัท พิษณุโลกบริการจำกัด และปัจจุบันได้ปิดตัวอย่างถาวร โดยนายนรินทร์ศักดิ์ บูรณะเขตต์ ผู้จัดการบริษัท พิษณุโลกบริการ จำกัด ผู้ดำเนินกิจการรถเมล์รอบเมืองพิษณุโลก ระบุว่า ได้ยื่นเรื่องขอยกเลิกสัมปทานเดินรถและยุติบริการรถเมล์รอบเมืองพิษณุโลกกับสำนักงานขนส่งจังหวัดพิษณุโลกและได้รับการอนุมัติยกเลิกเดินรถแล้ว โดยกำหนดยกเลิกบริการรถเมล์รอบเมืองทุกสายในวันที่ 30 พฤศจิกายน 2557 นี้ โดยระยะนี้ ยังคงเปิดบริการรถเมล์ใน 6 เส้นทาง ตามเงื่อนไขที่ทำกับขนส่งจังหวัดไปจนถึงวันสุดท้าย ได้แก่ สายมหาวิทยาลัยนเรศวร สายบ้านกร่าง สายวัดอรัญญิก สายรอบเมือง สายบึงพระ-แม่ระกา และสายท่าตาล และได้ปิดตัวลงเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม 2557

การขนส่งผู้คนภายในจังหวัดพิษณุโลกเป็นบริการสาธารณะที่เริ่มต้นขึ้นด้วยการเดินทางสาธารณะทางน้ำด้วยเรือเมล์ จนกระทั่งช่วงหลัง 2500 ในยุคที่จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้เป็นนายกรัฐมนตรีที่มาจากการรัฐประหาร และได้มีการชูนโยบาย “น้ำไหล ไฟสว่าง ทางดี มีงานทำ” และรัฐบาลก็ได้ดำเนินเศรษฐกิจตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติที่ได้รับการสนับสนุนจากสหรัฐอเมริกาในช่วงสงครามเย็นเพื่อทำให้เห็นถึงความเจริญของการดำเนินนโยบายตามอุดมการณ์เสรีนิยม เนื่องจากช่วงสงครามเย็นเป็นการปะทะระหว่างสองอุดมการณ์ คือ อุดมการณ์เสรีนิยมและอุดมการณ์คอมมิวนิสต์ การจะทำให้เห็นถึงความเจริญของการเข้าร่วมอุดมการณ์เสรีนิยมเป็นการต่อสู้ต่ออุดมการณ์คอมมิวนิสต์ที่ถูกให้ภาพของความด้อยพัฒนา แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติได้ทำให้เกิดการสร้างเขื่อนสิริกิติ์กับเขื่อนนเรศวร และมีการสร้างถนนเส้นทางหลวงเกิดความเจริญขึ้น ทำให้ส่งผลกระทบต่อบริการขนส่งสาธารณะทางน้ำได้หายไปอย่างถาวร เนื่องจากการเดินเรือต้องพึ่งฤดูกาลไม่ได้มีความรวดเร็วเทียบเท่ากับบริการสาธารณะทางบกที่มีตัวเลือกได้แก่ รถปิ้กอัพ รถบรรทุก และรถมล์ ที่เกิดขึ้นมาในรุ่นราวคราวเดียวกัน แต่เวลาต่อมาผู้ประกอบการขนส่งสาธารณะทางน้ำอย่างบิดาของคุณวิภาพรรณ ก็ได้มีการปรับตัวเช่นกัน

การเดินสาธารณะในปัจจุบันกับการเดินทางของนิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวร

รถม่วงถือเป็นรถขนส่งสาธารณะที่ทันสมัยที่สุดในจังหวัดพิษณุโลก เนื่องจากเป็นรถขนส่งสองแถวที่มีการติดตั้งแอร์ รถม่วงอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของนายเกรียงศักดิ์ บุญศิลป์ ผู้จัดการบริษัทคิงด้อม ออโต้คาร์พิษณุโลก จำกัด เปิดตัวรถม่วงเมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2562 แต่ก่อนจะมาทำรถม่วงบริษัทคิงด้อม ออโต้คาร์พิษณุโลก จำกัด ก็ได้ทำ Taxi Kingdom มาก่อน โดยนายเรวัตร พนาอุดมสิน เจ้าของ หจก.คิงด้อม ทัวร์ 2015 และผู้บริหารสถานีขนส่งผู้โดยสารจังหวัดพิษณุโลกแห่งที่ 2 กล่าวว่า ได้ลงทุนเปิดบริการรถแท็กซี่รายใหม่ “แท็กซี่ คิงด้อมทัวร์ 2015” จำนวน 50 คัน หรือเมื่อปี 2558 บริษัทคิงด้อม ออโต้คาร์พิษณุโลก จำกัด ได้รับสัมปทานมาจากขนส่งจังหวัดพิษณุโลก ต่อจากรถเมล์บ้านเราที่เลิกกิจการไปเมื่อ 5 ปีที่ผ่านมา และได้บริการวิ่งรอบเมืองพิษณุโลก จนถึงปัจจุบัน บริษัทคิงด้อมเข้ามาแทนที่รถเมล์พิษณุโลกบ้านเรา ของบริษัทพิษณุโลกบริการ จำกัด ได้ปิดกิจการขนส่งสาธารณะไป เส้นทางที่รถม่วงเดินจึงเป็นเส้นทางที่บริษัทพิษณูโลกบริการได้ทำการเดินสายขนส่งมาก่อน 

เส้นทางที่บริษัทขนส่งบริการเคยเดินมาก่อนจนกลายมาเป็นรถม่วงก็คือ มหาวิทยาลัยนเรศวรอยู่ห่างจากเทศบาลนครเมืองพิษณุโลกประมาณ 15 กิโลเมตร  และห่างจากเซนทรัลพิษณุโลกรวม 18 กิโลเมตร เมื่อนึกถึงการเดินทางระหว่างมหาวิทยาลัยนเรศวรไปยังตัวเมืองพิษณุโลกด้วยรถสาธารณะแล้ว นิสิตมอนอก็คงนึกถึงสถานีขนส่งรถโดยสารประจำทางสาย 12 หรือที่รู้จักกันดีในชื่อ ‘รถม่วง’ 

สถานีขนส่งรถม่วงตั้งอยู่ใกล้กับหอพักภายในมหาวิทยาลัยนเรศวร โดยจะมี 2 เส้นทาง ได้แก่ รอบรถมหาวิทยาลัยนเรศวรไปยังสถานีรถไฟ มี 9 เที่ยว ตั้งแต่เวลา 06.40 – 17.30 น. รถม่วงรอบนี้เดินทางตั้งแต่จุดเริ่มต้นมหาวิทยาลัยนเรศวร ไปยัง โลตัส ท่าทอง – แม็คโคร (เก่า) – ตลาดใต้ – หอนาฬิกา – ตลาดร่วมใจ และปลายทางสถานีรถไฟ และรอบมหาวิทยาลัยนเรศวรไปยังสถานีขนส่งโดยสาร แห่งที่ 2  มี 8 เที่ยว ตั้งแต่เวลา 07.00 – 16.25 น. รถม่วงรอบนี้เดินทางตั้งแต่จุดเริ่มต้นมหาวิทยาลัยนเรศวร ไปยัง โลตัส ท่าทอง – บ้านคลอง – เซ็นทรัล – ท็อปแลนด์ – วัดใหญ่ – สถานีขนส่งฯ (เก่า) – บิ๊กซี – โลตัส โคกช้าง และปลายทางสถานีขนส่งผู้โดยสาร แห่งที่ 2 ทั้งสองเส้นทางราคาเริ่มต้นที่ 20 บาท จากนั้นคิดราคาตามระยะทาง และราคาตลอดทาง 35 บาท หากต้องการที่จะเดินทางมายังมหาวิทยาลัยนเรศวรก็ขึ้นตามจุดโดยสารของรถม่วง

เมื่อหมดรอบรถม่วงหลังจากนั้นก็ไม่มีรถสาธารณะในการให้บริการ หากต้องการเดินทางก็คงต้องพึ่งยานพาหนะส่วนตัว ไม่ก็ใช้บริการรถสาธารณะของบริษัทเอกชน เช่น รถ Taxi Kingdom บริษัทเดียวกับรถม่วง หรืออีกทางเลือกหนึ่งก็คือ Grab ที่มีราคาแพงกว่า รถม่วง เนื่องจากคิดค่าบริการจากระยะทางไม่ได้คิดค่าบริการเป็นเที่ยวเหมือนรถม่วง เช่น หากปักหมุดด้วยแอพพิเคชั่น Grab จากมหาวิทยาลัยนเรศวรไปยังสถานีรถไฟราคาจะอยู่ที่ 130 บาท (ลดจากราคา 153 บาท) และกรณของ Taxi kingdom จากรูปที่แนบดังนี้

หากเดินทางจากมหาวิทยาลัยนเรศวรไปยังสถานีรถไฟ 14 กิโลเมตร ก็คือ 2 กิโลเมตร 40 บาท ต่อมา 2 กิโลเมตร ถึง 10 กิโลกเมตร เป็น 48 บาท ต่อ 10 โลขึ้นไปก็เหลืออีก 4 กิโลเมตร เป็น 40 บาท และค่าเรียกผ่านศูนย์ผ่านโทรศัพท์ หรือไลน์เพิ่มอีก 20 บาท รวมทั้งสิ้น 148 บาท ดังนั้น ถ้าอยากประหยัดเงินก็สามารถใช้รถม่วงในการเดินทางไปกลับโดยมีราคาอยู่ที่ 40 – 80 บาท แต่ก็จะใช้เวลาเดินทางที่นานกว่า หรือถ้าเดินทางด้วยบริการของเอกชนที่สะดวกรวดเร็วก็ต้องใช้บริการขนส่งด้วยรถยนต์ ค่าไปกลับอยู่ที่ 260-300 บาท แต่ถ้าใช้ควบคู่กับรถม่วงจะอยู่ที่ 170-180 บาท 

การเข้าไปใช้ชีวิตในเมืองของนิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวร จึงต้องใช้เวลานาน หรือหากต้องการประหยัดเวลาก็ต้องมีค่าใช้จ่ายมากขึ้น อีกตัวเลือกหนึ่งที่ทำให้การเดินทางสะดวกขึ้น ก็คือการใช้ ‘รถส่วนตัว’ แต่ก็จะตามมาด้วยความกังวลเกี่ยวกับอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้น และค่าใช้จ่ายอื่น ๆ เช่น ค่าน้ำมัน ค่าเปลี่ยนน้ำมันเครื่อง เป็นต้น ตัวเลือกที่ไม่มากนี้ทำให้การเข้าไปใช้ชีวิตจึงไม่ต่อเนื่อง ทำให้การเข้ามาใช้ชีวิตในเมืองของนิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวรจึงไม่ได้รู้สึกเชื่อมโยงกับชุมชนในเมือง เนื่องจากไม่สามารถเดินทางมาอย่างต่อเนื่องได้การเข้ามาของนิสิตจึงเป็นการเข้ามาเที่ยวมากกว่ามาใช้ชีวิตประจำวันในเมืองพิษณุโลก

แล้วหนุ่มพิดโลกจะรักกับสาวมอนอได้หรือไม่?

“เคยพาซ้อนท้าย…ไปเที่ยวลานนม

เคยพาไปชมจันทร์สวนชมน่าน

ไปกินก๋วยเตี๋ยวห้อยขากันเมื่อวาน 

แต่วันนี้ ต้องซมซาน เพราะไม่มีเธอ”

‘สาวมอนอ’ เป็นเพลงที่สะท้อนถึงจุดที่ตั้งอันห่างไกลของมหาวิทยาลัยนเรศวรกับตัวเมืองพิษณุโลกที่ทำให้ความสัมพันธ์ของผู้คนมีความแตกต่างกันแม้จะอยู่ในจังหวัดเดียวกันที่ห่างกันเพียง 15 กิโลเมตร สิ่งที่ตอกย้ำถึงปัญหาที่ขัดขวางความรักของหนุ่มพิดโลกกับสาวมอนอก็คือ ‘ปัญหาของการคมนาคม’   ที่ควรจะเป็นส่วนสำคัญในการจัดการระยะห่างให้วิถีชีวิตของผู้คนมีความสัมพันธ์กันอย่างต่อเนื่อง แต่เมื่อการคมนาคมไม่ได้มีประสิทธิภาพมากพอก็ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างเมืองพิษณุโลกกับนิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวรไม่ต่อเนื่อง บทเพลงสาวมอนอก็ทำให้เห็นว่าตัวเมืองพิษณุโลกไม่ใช่พื้นที่ที่จะสามารถใช้ชีวิตประจำวันได้ แต่เป็นสถานที่ท่องเที่ยว หรือการเข้ามาตามอีเวนต์ที่มีในเมือง เช่น การไปเที่ยวเซนทรัล ไปเที่ยวผับ Picasso ไปเที่ยวตะวันแดง ไปเที่ยววัดใหญ่ ไปเที่ยวถนนคนเดิน เป็นต้น หากจะให้นิสิตมหาวิทยาลัยตื่นเช้าเพื่อไปเดินตลาดใต้เพื่อมีความสัมพันธ์กับคนในชุมชนก็คงไปไม่ได้บ่อยมากนัก ดังนั้น การคมนาคมที่ไม่มีประสิทธิภาพจึงทำให้นิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวรถูกจำกัดในการมีปฏิสัมพันธ์กับคนในเมือง การเข้ามาในเมืองจึงไม่ใช่การเข้าไปใช้ชีวิตประจำวันแต่เป็นการเข้าไปเที่ยวเพียงเท่านั้น 

พิษณุโลกก็เคยมีความคิดจะเพิ่มรถไฟฟ้าเมื่อปี 2563 ที่นายภคพงศ์ ศิริกันทรมาศ ผู้ว่าการ รฟม. กล่าวว่า คณะรัฐมนตรี (ครม.) อนุมัติให้ รฟม. เริ่มดำเนินโครงการทั้งศึกษา ออกแบบรายละเอียดและรูปแบบการลงทุน PPP รถไฟฟ้าจังหวัดพิษณุโลก สายสีแดงช่วงมหาวิทยาลัยพิษณุโลก-เซ็นทรัลพิษณุโลก มีระยะทาง 12.6 กม.จำนวน 15 สถานี เงินลงทุน 1,666.78 ล้านบาทรูปแบบโครงสร้างเป็นระดับพื้นดิน ส่วนรถไฟฟ้าจะเป็นระบบออโต้แทรมหรือรถรางล้อยาง ตามแผนจะเสนอขออนุมัติรูปแบบการลงทุนในเดือน พ.ค.2564 คัดเลือกเอกชนในเดือน ก.ย.2565 ก่อสร้างเดือน ต.ค.2566 เปิดบริการเดือน ธ.ค.2569 

แนวเส้นทางเริ่มต้นจากมหาวิทยาลัยพิษณุโลก ผ่านสถานีขนส่งพิษณุโลกแห่งที่ 2 แนวเส้นทางมุ่งไปทางทิศเหนือตามแนวทางหลวงหมายเลข 126 ไปบรรจบกับทางหลวงหมายเลข 12 ที่สี่แยกอินโดจีน จากนั้นแนวเส้นทางมุ่งไปยังทิศตะวันตกตามแนวทางหลวงหมายเลข 12 และสิ้นสุดแนวเส้นทางที่ห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัลพลาซ่าพิษณุโลก และหากชวนคิดถึงอีกทางเลือกหนึ่งที่มีความสัมพันธ์กับจังหวัดพิษณุโลกด้วยบริการสาธารณะทางน้ำอย่าง “เรือเมล์” เนื่องจากหลายประเทศก็ยังคงนิยมใช้อยู่ รวมถึงประเทศไทย เช่น เรือไฟฟ้าคลองผดุง เป็นต้น ส่วนนี้ก็จะถูกโต้แย้งด้วยการที่เขื่อนมีบทบาทสำคัญในการทำให้เรือเมล์ในอดีตไม่สามารถเดินทางตามธรรมชาติ และพิษณุโลกก็คงจะมีเรือเมล์ไม่ได้ เพราะคนภายนอกอำเภอยังต้องการเขื่อนเพื่อไม่ให้น้ำท่วม ส่วนนี้ผู้เขียนอยากเสนอให้ตั้งคำถามต่อเขื่อนว่า ช่วงเวลาหนึ่งเขื่อนสร้างขึ้นมาด้วยปัจจัยอะไร เพื่อต้องการแก้ไขปัญหาน้ำท่วม หรือแก้ไขปัญหาทางการเมือง? ผู้เขียนไม่ได้หมายความว่า เขื่อนดีหรือไม่ดีแต่เรามีการแก้ปัญหานอกเหนือจากเขื่อนบ้างไหมในยุคปัจจุบัน เพื่อเพิ่มทางเลือกต่อการเดินทางของจังหวัดพิษณุโลก โดยข้อเสนอที่สำคัญก็คือ “การกระจายอำนาจ” มีอดีตพรรคการเมืองอย่างก้าวไกลได้เสนอการกระจ่ายอำนาจของบริการสาธารณะดังนี้

1. บริการสาธารณะถูก-เร็ว-ดี ท้องถิ่นจัดทำได้ทั้งหมด ยกเว้น ทหาร-ศาล-เงินตรา

– กำหนดหลักการว่าอำนาจและหน้าที่ในการจัดทำบริการสาธารณะในพื้นที่ (เช่น ถนน ขนส่ง ขยะ ไฟฟ้า ประปา โรงเรียน โรงพยาบาล) เป็นของท้องถิ่น โดยรัฐส่วนกลางมีเพียงบทบาทในการกำหนดมาตรฐานระดับประเทศ และออกแบบตัวชี้วัดเพื่อประเมิน-วัดผลการจัดทำบริการสาธารณะของท้องถิ่น โดยไม่กระทบหลักความเป็นอิสระของท้องถิ่น

– เปลี่ยนวิธีการเขียนกฎหมายแบบ “positive list” ที่ให้ท้องถิ่นมีอำนาจจัดทำบริการสาธารณะในพื้นที่เฉพาะในข้อที่ถูกระบุ มาเป็นการเขียนกฎหมายแบบ “negative list” ที่ให้ท้องถิ่นมีอำนาจจัดทำบริการสาธารณะในพื้นที่ได้ทุกอย่าง ยกเว้นเพียงบางเรื่องที่เขียนห้าม (เช่น การทหาร ศาล ระบบเงินตรา)

– กำหนดให้รัฐส่วนกลาง มีหน้าที่และอำนาจในการจัดทำบริการสาธารณะเฉพาะ

• — (i) เรื่องที่ไม่อยู่ในหน้าที่และอำนาจขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น
• — (ii) เรื่องที่ท้องถิ่นไม่สามารถจัดทำได้จนทำให้ประชาชนได้รับผลกระทบและเดือดร้อนเสียหาย
• — (iii) เรื่องที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นร้องขอให้รัฐส่วนกลางจัดทำแทน

2. ถ่ายโอน ถนน-คูคลอง-แหล่งน้ำ-ขนส่ง-สิ่งแวดล้อม-พิสูจน์สิทธิที่ดิน-โรงงาน-โรงแรม-สถานบริการ

– เร่งรัดออกแผนและขั้นตอนกระจายอำนาจฉบับที่ 3 เพื่อถ่ายโอนภารกิจให้ท้องถิ่นมากขึ้น เช่น

• ถ่ายโอนการบริหารจัดการถนน-คูคลองแหล่งน้ำ-ชลประทาน เพื่อให้ทุกจังหวัดออกแบบวางแผนเมืองและแก้ปัญหาน้ำท่วมน้ำแล้งได้ตรงจุดมากขึ้น
• ถ่ายโอนการบริหารจัดการขนส่งสาธารณะ-สิ่งแวดล้อม-พิสูจน์สิทธิที่ดิน เพื่อให้ทุกจังหวัดเพิ่มสายรถเมล์ได้ง่าย สั่งปิดโรงงานที่ปล่อยน้ำเสียกลิ่นเหม็นได้เอง แก้ปัญหาข้อพิพาทที่ดินให้ประชาชนได้เร็ว
• ถ่ายโอนการออกใบอนุญาต โรงแรม-โรงงาน-สถานบริการ เพื่อให้ทุกจังหวัดดูแลเรื่องท่องเที่ยวได้เองทั้งระบบ แก้ปัญหาโรงแรมที่ไม่มีใบอนุญาตได้ ให้ท้องถิ่นกำหนดเวลาปิดสถานบริการได้ และช่วยแก้ปัญหาส่วยที่สถานบริการโดนไถเงินมาตลอด

3. ยกเลิกกฎระเบียบและคำสั่ง คสช. ที่ล็อกคอ-ล้วงลูกท้องถิ่น ภายใน 100 วัน

– ยกเลิกระเบียบมหาดไทยและคำสั่ง คสช. ที่เป็นอุปสรรคและทำให้ท้องถิ่นขาดอิสระในการทำงานและการบริหารทรัพยากร ภายใน 100 วันแรก (เช่น คำสั่ง คสช. 8/2560 ที่เข้ามาแทรกแซงการบริหารงานบุคคลของ อปท. ทำให้ท้องถิ่นขาดกำลังคน)”

ข้อเสนอเชิงโครงสร้างที่สำคัญก็ คือ “การกระจายอำนาจ” หากผู้เขียนฝันถึงการมีขนส่งเรือเมล์ที่ทันสมัยและจังหวัดพิษณุโลกก็เคยมีบริการสาธารณะทางน้ำมาอยู่แล้ว จึงไม่ใช่สิ่งใหม่ที่จะกลับมาศึกษาการบริการสาธารณะทางน้ำใหม่ และเป็นการเพิ่มเศรษฐกิจการท่องเที่ยว เพราะก่อนจะชื่อพิษณุโลกก็คือสองแคว แต่ปัจจุบันกลับไม่ได้เห็นวิถีชีวิตจากแม่น้ำน่าน แต่สิ่งเหล่านี้กลับต้องถูกเก็บเข้าในลิ้นชัก เนื่องจากติดปัญหาจากแผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติที่มีนโยบายให้มีการสร้างเขื่อนขึ้น เมื่ออำนาจกระจุกอยู่ที่ศูนย์กลางมากๆ ต่างจังหวัดก็จะอยู่ในวังวนที่ “ศูนย์กลางทำท้องถิ่นตาม” แล้วอย่างนี้จังหวัดพิษณุโลกเลือกอะไรได้บ้าง? หรือข่าวของการมีรถไฟฟ้าในต่างจังหวัดที่รวมถึงพิษณุโลก ทางส่วนกลางทำการศึกษาโดยถามความต้องการของคนในพื้นที่และศึกษาอย่างถี่ถ้วนจริงๆ ใช่ไหม? ทางภาครัฐคิดจะแก้ระบบขนส่งสาธารณะด้วยรถไฟฟ้าแบบกรุงเทพฯ ที่ประชาชนก็ทราบดีว่า รถไฟฟ้าไม่ได้แก้ปัญหาการขนส่งสาธารณะแต่เป็นการทิ้งการขนส่งสาธารณะอื่นๆ ที่ควรแก้ไขให้ดีขึ้น และควรได้รับการสนับสนุนที่ดีจากภาครัฐ เมืองพิษณุโลกไม่จำเป็นต้องเดินตามเมืองกรุงเทพฯ ส่วนกลางได้โปรยความเจริญแต่ไม่ถึงสักที หรือคนพิษณุโลกจะปลูกเมืองด้วยมือของคนพิษณุโลกเองโดยที่ไม่ต้องรอส่วนกลาง

อ้างอิง

• จิรวัฒน์ พิระสันต์,   วัฒนธรรมในเขตเทศบาลนครพิษณุโลก”, (จังหวัดพิษณุโลก:  พี อาร์ พริ้นติ้ง,  2556), หน้า 15.
• นิธิกาญจน์ จีนใจตรง,การเปลี่ยนแปลงลักษณะและรูปแบบการตั้งถิ่นฐานของชุมชนชาวเรือนแพในล้าน้้าน่าน จังหวัดพิษณุโลก, (การผังเมืองบัณฑิต สาขาวิชาการผังเมืองคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์และการผังเมือง มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, ปีการศึกษา 2551), 
• นัยนา เนียมศรีจันทร์, “ภาวะเศรษฐกิจการเกษตรอำเภอวัดโบสถ์ จังหวัดพิษณุโลก”, (สารนิพนธ์บัณฑิตอาสาสมัคร สำนักบัณฑิตอาสาสมัคร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, 2516), หน้า 18.
• กองกิจการ นิสิตมหาวิทยาลัยนเรศวร. ตารางเดินรถโดยสานประจำทาง สาย 12. สืบค้นจาก https://www.sa.nu.ac.th/?p=17069. เข้าถึงเมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน 2567.
• เขื่อนนเรศวร (จ.พิษณุโลก), การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย, สืบค้นจากhttps://www.egat.co.th/home/naresuan-rohpp/, (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน 2567)
• เขื่อนสิริกิติ์ความเป็นมา, การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย, สืบค้นจากhttps://www.egat.co.th/home/sirikit-dm-about/, (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน 2567)
• นายกเทศมนตรีคนแรกอายุ 100 ปี,Phitsanulok Hotnews,   สืบค้นจาก  https://www.phitsanulokhotnews.com/2013/01/16/30571,   (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤษจิกายน 2567).
• บริษัท พิษณุโลกบริการ จำกัด, Credendata,   สืบค้นจาก  https://data.creden.co/company/general/0655508000024?kc=3b21ff6cdbc44c1b898a6e336cbd9aa162674857c970c,   (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤษจิกายน 2567).
• บริษัท วัดโบสถ์ขนส่ง จำกัด, Credendata,   สืบค้นจาก  https://data.creden.co/company/general/0655517000031,   (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤษจิกายน 2567).
• รถไฟฟ้าพิษณุโลก: ราชกิจจาฯ ประกาศให้ “รฟม.” เริ่มโครงการแล้ว, ประชาชาติ ออนไลน์, สืบค้นจาก https://www.prachachat.net/property/news-481654, (เข้าถึงเมื่อวันที่ 9 พฤศจิกายน 2567).
• ปิดฉากตำนาน52ปีรถเมล์รอบเมืองพิษณุโลก, กรุงเทพธุรกิจ, สืบค้นจาก https://www.bangkokbiznews.com/social/598728?fbclid=IwY2xjawGbAMNleHRuA2FlbQIxMAABHeUQoShCKl-OW6n6Up1r5QCyUB2oDAhsvlNLyrQ5HQ7xPqkOGfJzCfT7Fg_aem_FMgXVdJePMAVCXaXZfozUA,   (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤษจิกายน 2567).
• ประวัติอีซูซุในประเทศไทย. อีซูซุ. ออนไลน์. สืบค้นจาก https://www.isuzu-tis.com/about-history/  เข้าถึงเมื่อ (8 พฤศจิกายน 2567)
• ปดิวลดา บวรศักดิ์,  “ทำไมต้องเรียก “พิษณุโลก” ว่า “สองแคว” ? ,  ศิลปวัฒนธรรม,   สืบค้นจาก  https://www.silpa-mag.com/history/article_122782,   (เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤษจิกายน 2567).
• เปิดตัว “สองแถวไฮโซ” แอร์เย็นฉ่ำ เบาะกำมะหยี่ เจ้าแรกในภาคเหนือ, ไทยรัฐ ออนไลน์, สืบค้นจาก https://www.thairath.co.th/news/society/1510491, เข้าถึงเมื่อวันที่ 8 พฤศจิกายน 2567).
• วีรพงษ์ รามางกูร. “สฤษดิ์น้อย,” ใน มติชนรายวัน ฉบับวันที่ 28 มิถุนายน 2561. สืบค้นจากhttps://www.matichon.co.th/columnists/news_1015972 , เข้าถึงเมื่อ 17 กันยายน 2564.
• เสาหลักนโยบายที่ 3 “ต้องก้าวไกล ทุกจังหวัดไทยก้าวหน้า”,  พรรคก้าวไกล, สืบค้นจาก
•  https://www.moveforwardparty.org/article/15809/, (9 พฤศจิกายน 2567).
• หน้าใหม่ใจถึง! แท็กซี่คิงด้อมฯ ขนอัลติสใหม่เอี่ยมรับ-ส่งคนพิษณุโลกฟรีวันเปิดตัว, MGRonline, สืบค้นจากhttps://mgronline.com/local/detail/9580000074187?fbclid=IwY2xjawGb1VdleHRuA2FlbQIxMAABHYMpFKl3lI74-2YCd2AKmefqFVneIQf57e8_wU_T95VMMzHaWXdM_THUgQ_aem_lZJXmWLoHIrKSsCL7f_hWg, (เข้าถึงเมือวันที่ 8 พฤศจิกายน 2567)

เรื่อง: ปองภพ ดั่นสมานฉันท์ชัย

*บทความนี้มีการเผยแพร่เนื้อเรื่องของภาพยนตร์บางส่วน

“มึงกับกูต้องได้เจอกันอีกแน่”

คำพูดของยักษ์ในฉากจบของภาพยนตร์ ‘ธี่หยด’ เหมือนเป็นการเปรยฝากไว้กับคนดูว่าธี่หยกจะมีภาค 2 ต่อแน่นอน กระทั่งสิ้นปี 2566 นวนิยายต้นฉบับของภาพยนตร์ก็ได้ออกวางจำหน่ายในชื่อ ‘ธี่หยด สิ้นเสียงครวญคลั่ง’ เพื่อเตรียมปูทางไปสู่การสร้างภาพยนตร์ธี่หยด 2 ตามมา

ในที่สุด ธี่หยด 2 ได้ถูกดัดแปลงเป็นภาพยนตร์ออกฉายไปเมื่อวันที่ 10 ตุลาคม 2567 ที่ผ่านมา ปัจจุบันภาพยนตร์ยังกวาดรายได้พุ่งสู่ 800 ล้านบาทเข้าไปแล้ว โดยภาคนี้เล่าเรื่องราวการตามล่า ‘ผี’ ของยักษ์ตัวละครหลักจากภาคก่อน หลังจากที่ผีร้ายตนนี้ได้พรากน้องสาวของยักษ์ไปอย่างไม่มีวันหวนคืน 

เรื่องราวของทั้งในภาพยนตร์และนวนิยายเกิดขึ้นในจังหวัดอุตรดิตถ์ หนึ่งในจังหวัดของภูมิภาคเหนือตอนล่าง โดยเรื่องราวถูกสมมุติให้เกิดขึ้นราวปี 2520-2521 เป็นการเล่าเรื่องราวการเดินทางเพื่อตามหาวิธีการปราบผีร้ายที่ยักษ์เคยเผชิญหน้า ร่วมกับเพื่อนร่วมทางที่ต่างหมุนเวียนเข้ามาเป็นสหายร่วมเส้นทางกับยักษ์  

อย่างไรก็ตาม เมื่อเปรียบเทียบภาพยนตร์ธี่หยด 2 กับ นวนิยายธี่หยด 2 ที่วางจำหน่ายไปก่อนหน้าภาพยนตร์ออกฉาย เราจะพบความแตกต่างมากมายระหว่างนวนิยายต้นฉบับกับภาพยนตร์ดัดแปลง ความแตกต่างประการหนึ่งคือ ‘การเดินทางของยักษ์’ ที่ถูกลดทอนรายละเอียดลงไปมาก 

การเดินทางของยักษ์เพื่อตามหาวิธีกำจัดผีในนวนิยายได้บรรยายถึงบรรยากาศของภาคเหนือตอนล่างได้อย่างน่าสนใจและควรที่จะนำมาเผยแพร่ เพื่อให้ผู้อ่านบทความชิ้นนี้และผู้ที่ได้ชมภาพยนตร์ได้มองเห็นมิติอื่นของจักรวาลธี่หยดที่ไม่ได้มีเพียงการตามล่าผี แต่เป็นการ ‘เดินทาง’ ไปบนพื้นที่ภาคเหนือตอนล่าง เราอาจจะได้สำรวจบรรยากาศ ชีวิต รวมถึงเศรษฐกิจของภาคเหนือตอนล่างผ่านการ ‘อ่าน’ การเดินทางของยักษ์ในนวนิยายธี่หยด 2

การเชื่อมโยงภูมิภาคและการพัฒนาเศรษฐกิจผ่านรางรถไฟ

การเดินทางของยักษ์ในภาพยนตร์ธี่หยด 2 เขาอาศัยการขับรถยนต์เพื่อเดินทางไปตามล่าผีในสถานที่ต่างๆ ขณะที่นวนิยามต้นฉบับกลับเลือกที่จะให้ยักษ์เดินทางโดยวิธีการนั่ง ‘รถไฟ’ ไปยังจังหวัดต่างๆ ในภาคเหนือล่างแทน เพื่อรวบรวมข่าวสารของผีร้ายที่เขากำลังตามหา และไล่ล่าวิธีหรือเครื่องมือที่จะปราบผีร้ายตนนี้ให้สิ้นไปพร้อมกัน

นวนิยายและภาพยนตร์ไม่ได้ระบุปีที่ชัดเจนว่าคือปีใด แต่เราอาจจะพออนุมานได้ว่าอยู่ราวๆ ปี 2520-2521 เนื่องจากมีการกล่าวถึงคดีฆ่าข่มขืนโหดที่อำเภอพรมพิราม จังหวัดพิษณุโลก หลังจากที่ยักษ์ถูกจับลากลงจากรถไฟเพื่อไปคุมขังในสถานีตำรวจอำเภอพรมพิราม แต่ก่อนจะถูกจับยักษ์เริ่มเดินทางจากกรุงเทพโดยนั่งรถไฟที่สถานีหัวลำโพง อดีตสถานีกลางที่เชื่อมต่อทุกภูมิภาคของประเทศไทยเข้าหากันผ่าน ‘รางรถไฟ’

ในช่วงปี 2520 รถไฟถือเป็นพาหนะหลักในการเดินทางของผู้คน แม้จะมีการสร้างถนนเพื่อเชื่อมต่อภูมิภาคต่างๆ เข้ากับกรุงเทพฯ ตั้งแต่ปี 2479 ถึงปี 2500 ก่อนที่จะมีการสร้างถนนเพิ่มอย่างมากมายหลังปี 2501 เป็นต้นมา ถนนพหลโยธินที่เป็นถนนที่เชื่อมต่อกรุงเทพฯ กับภาคเหนือก็ก่อสร้างแล้วเสร็จตั้งแต่ปี 2483 (เดิมใช้ชื่อว่า ถนนประชาธิปัตย์) แต่การเดินทางของผู้คนส่วนใหญ่ยังเป็นการนั่งรถไฟอยู่ รางจึงเปรียบได้กับเส้นเลือดที่นำพาคนรวมถึงสินค้าให้กระจายตัวไปในพื้นที่ต่างๆ ได้  

การเดินทางบนถนนด้วยรถยังอาจยังไม่เป็นที่แพร่หลายนักในช่วงปี 2520 อาจเป็นจากการที่รถยนตร์ยังราคาสูงอยู่เมื่อเปรียบเทียบกับรายได้ของคนในประเทศ รถยนตร์ยังไม่ได้อยู่ในฐานะยานพาหนะส่วนบุคคลที่ทุกบ้านต้องมี หลายครั้งรถยนต์ถูกใช้เพื่อการขนส่งสินค้ามากกว่าจะถูกใช้เพื่อขนส่งผู้คน ขณะที่การเดินทางข้ามจังหวัดของผู้คนนิยมใช้รถไฟมากกว่า ตัวละครยักษ์เองก็อาศัยรถไฟเป็นยานพาหนะในการเดินทางข้ามไปมาระหว่างจังหวัด ขณะที่การเดินทางของยักษ์ภายในจังหวัดเขาจะอาศัยการขอติดรถไปกับพ่อค้าหรือขี่มอเตอร์ไซค์แทน

สำหรับภาคเหนือทั้งตอนล่างและตอนบน การมีรางรถไฟพาดผ่านถือได้ว่าเป็นเงื่อนไขสำคัญที่ทำให้เศรษฐกิจในภูมิภาคนี้เปลี่ยนแปลงไปตลอดกาล จากเดิมที่เป็นการค้าทางเรือที่ต้องอาศัยแม่น้ำเป็นช่องทางการขนสินค้ากลายมาเป็นการขนส่งผ่านรางแทน การขนสินค้าผ่านรถไฟทำให้ภาคเหนือตอนบนไม่ขาดดุลการค้ากับกรุงเทพอีกต่อไป การขนส่งสินค้าจากภาคเหนือลงไปที่กรุงเทพเพิ่มสูงขึ้นมากหลังรางรถไฟสร้างเสร็จราวปี 2460 มีงานศึกษามากมายที่กล่าวถึงความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในภาคเหนือตอนบนหลังการสร้างรางรถไฟ 

ภาคเหนือตอนล่างเองก็มีความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจหลังจากการสร้างรางรถไฟเช่นกัน ปากน้ำโพ จังหวัดนครสวรรค์ จากเดิมที่เป็นศูนย์กลางการค้าทางน้ำระหว่างภูมิภาคเหนือตอนบน (ล้านนา) กับกรุงเทพฯ ได้กลายมาเป็นศูนย์กลางการค้าทางรางแทนหลังการเปิดสถานีปากน้ำโพเมื่อปี 2448  

ขณะที่เมืองพิษณุโลกก็มีความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจหลังการก่อสร้างสถานีรถไฟพิษณุโลกแล้วเสร็จในปี 2450 เช่นกัน หลังจากนั้นรางรถไฟก็ได้ก่อสร้างมาจนถึงเมืองอุตรดิตถ์ในปี 2451 ส่งผลให้เมืองอุตรดิตถ์จากเดิมที่มีศูนย์กลางการค้าทางเรืออยู่ที่ตำบลท่าอิฐได้เปลี่ยนศูนย์กลางการค้ามาอยู่ที่ตำบลท่าเสาซึ่งเป็นที่ตั้งของสถานีรถไฟแทน พ่อค้าจากเมืองแพร่และน่านเลือกที่จะเดินทางมาซื้อ/ขายสินค้าที่สถานีรถไฟท่าเสาแทน 

หลังการก่อสร้างสถานีและรางรถไฟแล้วเสร็จ พื้นที่รอบสถานีรถไฟของจังหวัดในภาคเหนือตอนล่างได้พัฒนากลายเป็นเมืองในท้ายที่สุด เป็นผลจากการพัฒนาเศรษฐกิจรอบสถานีรถไฟที่ทำให้ทุนและผู้คนต้องเคลื่อนย้ายเข้ามาอยู่รอบสถานีรถไฟ จังหวัดพิษณุโลกพัฒนาความเป็นเมืองได้จากการมีสถานีรถไฟ ต่อยอดมาจนถึงช่วงปี 2520 ช่วงเวลาเดียวกับเหตุการณ์ในภาพยนตร์และนวนิยายธี่หยด 2 รอบสถานีรถไฟพิษณุโลกได้มีการตั้งตลาดพระสถานีรถไฟพิษณุโลก ตลาดร่วมใจ (ตลาดสถานีรถไฟ) และโรงแรมพิษณุโลก ขณะที่ผู้คนก็เคลื่อนย้ายเข้ามาประกอบอาชีพทั้งค้าและบริการ ไม่ว่าจะเป็นแม่ค้าหาบเร่ รถคอกหมู หรือสามล้อถีบ เหล่านี้คือผลลัพธ์ของการสร้างรถไฟพาดผ่านเมืองต่างๆ ในภาคเหนือตอนล่าง  

ในการเดินทางของยักษ์ในนวนิยาย เขาถูกจับลากลงจากรถไฟที่สถานีพรมพิราม จังหวัดพิษณุโลกตั้งแต่ช่วงต้นเรื่อง แต่การเดินทางในครั้งนี้ของเขาไม่ใช่การเดินทางเพียงลำพัง เขามีเพื่อนร่วมเดินทางไปด้วยนั่นคือ น้ำเพชร ตัวละครเอกอีกหนึ่งคนที่หายไปเมื่อนวนิยายถูกดัดแปลงเป็นภาพยนตร์ น้ำเพชรนั่งรถไฟมาจนถึงจังหวัดอุตรดิตถ์ 

รอบสถานีรถไฟอุตรดิตถ์ในช่วงปี 2520 ก็มีความคล้ายคลึงกับจังหวัดพิษณุโลก คือมีการตั้งตลาดและโรงแรมอยู่รายรอบสถานีรถไฟ ในนวนิยายน้ำเพชรเลือกที่จะพักอยู่ที่โรงแรมอรุณแรก โรงแรมที่อยู่ติดกับสถานีรถไฟอุตรดิตถ์ ซึ่งชื่อโรงแรมอรุณแรกนี้น่าจะได้รับแรงบรรดาลใจจากโรงแรมฟ้าอรุณ ที่อยู่ติดกับสถานีรถไฟอุตรดิตถ์และถูกเพลิงไหม้ไปเมื่อปี 2508 ในนวนิยายต้นฉบับยังมีการกล่าวถึงชีวิตและอาชีพของผู้คนที่อยู่รายล้อมสถานีรถไฟอุตรดิตถ์เช่นกัน มีทั้งร้านกาแฟ ร้านขายยา และสามล้อถีบ ซึ่งเป็นบรรยากาศชีวิตของผู้คนรอบสถานีรถไฟในช่วงเวลานั้น ยิ่งช่วยตอกย้ำว่าความเป็นเมืองของหลายจังหวัดในภาคเหนือตอนล่างเกิดขึ้นได้เพราะรางรถไฟ จนนำมาสู่การเล่าเรื่องราวการเดินทางของยักษ์ในนวนิยายธี่หยด 2 เป็นที่น่าเสียดายที่การเดินทางและบรรยากาศชีวิตเหล่านี้ไม่ถูกเล่าในภาพยนตร์ 

พ่อเลี้ยงและป่าไม้    

เมื่อยักษ์สามารถหลุดออกจากการจับกุมของตำรวจอำเภอพรมพิรามได้ เขาเดินทางต่อเพื่อมาสมทบกับน้ำเพชรที่จังหวัดอุตรดิตถ์ โดยได้รับความช่วยเหลือจากเพื่อนของเขาอย่าง เทวิน ลูกชายอดีตกำนันผู้กว้างขว้างและมากด้วยทรัพย์ ทั้งคู่เดินทางมายังจังหวัดอุตรดิตถ์เพื่อสมทบกับน้ำเพชร โดยพวกเขาอาศัยการขับรถยนต์ของเทวิน เสมือนการบอกอ้อมๆ ว่ารถยนต์และถนนในเวลานั้นเป็นของคนมีอันจะกินมากกว่าคนทั่วไป  

การเดินทางมาอุตรดิตถ์ครั้งนี้ของยักษ์มีจุดหมายอยู่ที่การตามหา พ่อเลี้ยงบรรลือ ลูกหลานของตาคล้อยผู้เคยเผชิญหน้ากับผีร้ายตนเดียวกับที่พรากชีวิตน้องสาวของยักษ์ไป พ่อเลี้ยงบันลืออาศัยอยู่ที่อำเภอพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ เขาทำธุรกิจค้าไม้จนร่ำรวยกลายเป็นเศรษฐีใหญ่แห่งเมืองพิชัย  

สัมปทานค้าไม้เป็นธุรกิจที่เฟื่องฟูตั้งแต่ปี 2450 เป็นต้นมา การทำธุรกิจค้าไม้เฟื่องฟูอย่างมากในภาคเหนือตอนบนโดยเฉพาะจังหวัดแพร่ที่ถูกกล่าวขานว่าเป็น ‘เมืองแห่งไม้สัก’ จังหวัดอุตรดิตถ์เป็นจังหวัดที่อยู่ติดกับจังหวัดแพร่ การทำสัมปทานป่าไม้จึงสร้างเครือข่ายเชื่อมโยงข้ามจังหวัดมายังอุตรดิตถ์ พ่อเลี้ยงบรรลือเล่าให้ยักษ์ฟังว่า ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 ภาคเหนือของประเทศไทยถูกสัมปทานพื้นที่ป่าให้บริษัทต่างชาติเสียหมด บริษัทต่างชาติเหล่านี้เลือกที่จะทำการค้าร่วมกับผู้นำทางการเมืองหรือผู้นำทางเศรษฐกิจในท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นบริษัทบอมเบย์เบอร์มา, บริติชบอร์เนียว หรืออีสต์เอเชียร์ติก ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นบริษัทที่เคยได้สัมปทานป่าไม้ทั้งสิ้น  

หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อปี 2475 บริษัทต่างชาติเหล่านี้ต่างต้องถอนตัวออกจากการสัมปทานป่าไม้ ส่งผลให้กลุ่มคนที่เคยทำงานร่วมกับบริษัทเหล่านี้ก้าวขึ้นมารับช่วงสัมปทานป่าไม้แทน ในจังหวัดแพร่มีตระกูลวงศ์วรรณ ซึ่งสะสมทุนทางการเมืองและเศรษฐกิจผ่านการสัมปทานป่าไม้ในจังหวัดแพร่  

ขณะที่จังหวัดเพื่อนบ้านอย่างจังหวัดอุตรดิตถ์ก็ดำเนินไปในเส้นทางเดียวกัน สุนันท์ สีหลักษณ์ หรือที่รู้จักในนาม เสี่ยยู้ อดีตนายกเทศมนตรีอุตรดิตถ์หลายสมัย เขาก็สะสมทุนทางเศรษฐกิจและการเมืองผ่านธุรกิจสัมปทานป่าไม้เช่นกัน โดยในปี 2510 เขาเป็นผู้ที่ได้รับสิทธิ์สัมปทานป่าไม้ในจังหวัด ต่อมาในปี 2522 เสี่ยยู้ได้ก่อตั้งห้างหุ้นส่วนจำกัด โรงเลื่อยจักรท่าเสา และบริษัทโรงเลื่อยจักรท่าสัก เพื่อทำการแปรรูปไม้ที่ได้จากการทำสัมปทานป่า  และขยับขยายกิจการไปจนถึงการเปิดบริษัทเพื่อแปรรูปไม้สัก ส่งผลให้เขาสามารถสะสมทุนจนก้าวขึ้นมาเป็นนายกเทศมนตรีในท้ายที่สุด

พ่อเลี้ยงบันลือ หากเป็นบุคคลจริงๆ ก็คงเดินตามเส้นทางแบบเดียวกับเสี่ยยู้ เนื่องจากการทำธุรกิจสัมปทานรัฐถือได้ว่าเป็นช่องทางการสะสมทุนที่สำคัญในช่วงปี 2520 นักการเมืองในภาคเหนือตอนบนหลายคนอาศัยเครือข่ายที่ได้จากการทำธุรกิจสัมปทานจนสามารถชนะการเลือกตั้งได้ในหลายพื้นที่ หากนวนิยายธี่หยด 2 เล่าเรื่องยืดออกไปอีกสัก 10-20 ปี เราคงได้เห็นพ่อเลี้ยงบรรลือในฐานะนักการเมืองท้องถิ่นผู้กว้างขวางก็เป็นได้ ฉะนั้น เราจะเห็นว่าในช่วงเวลาดังกล่าวป่าไม้เป็นเครื่องมือทางเศรษฐกิจและการเมืองที่สำคัญ ที่ทำให้บุคคลคนหนึ่งสามารถสะสมทุนทางเศรษฐกิจและการเมืองขึ้นมาจนถูกสถาปนาเป็น ‘พ่อเลี้ยง’

ผีข้ามรุ่น  

แม้นวนิยายธี่หยด 2 จะพาเราไปสำรวจสภาพเศรษฐกิจและสังคมในช่วงปี 2520 ที่เผยให้เห็นว่า ในช่วงเวลาดังกล่าวความเป็นเมืองได้ปรากฏขึ้นแล้ว หลายเมืองมีธุรกิจการค้าและอาชีพเกิดขึ้นมากมาย แต่หากเราขยับออกจากพื้นที่เมืองไป เราจะได้เห็นภาพพื้นที่เกษตรมากมายรายรอบเมือง แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมฉบับที่ 1-4 (ครอบคลุมปี 2505 จนถึง 2520) มีการกล่าวถึงอาชีพเกษตรกรว่าเป็นอาชีพหลักของผู้คนในเวลานั้น 

ครอบครัวของยักษ์ก็ประกอบอาชีพเกษตรกรในจังหวัดกาญจนบุรี มีการส่งต่อที่ดินเพื่อทำเกษตรจากพ่อ ปัจจุบันทุกจังหวัดในภาคเหนือตอนล่างยกเว้นจังหวัดอุตรดิตถ์มีพื้นที่เกษตรมากกว่าร้อยละ 50 ของพื้นที่ทั้งจังหวัด ประกอบกับมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวม (GDP) ของจังหวัดในภาคเหนือตอนล่างได้มาจากมูลค่าของสินค้าเกษตรเป็นหลัก  

สำนักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้เน้นย้ำว่าภาคการเกษตรมีบทบาทสำคัญมากในการพัฒนาเศรษฐกิจของภาคเหนือตอนล่างทั้งในด้านรายได้และการจ้างงาน เนื่องจากหลายครอบครัวในภาคเหนือตอนล่างอาศัยการประกอบอาชีพเกษตรกรร่วมกับการเป็นแรงงานชั่วคราวในภาคการผลิตอื่น  

หากเราเปรียบเทียบครอบครัวยักษ์กับครอบครัวอื่นในภาคเหนือตอนล่าง เราจะเห็นรูปแบบการประกอบอาชีพเกษตรกรที่ส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่นผ่านการมอบที่ดินให้เป็นมรดก ยศ น้องชายของยักษ์คือตัวอย่างของชายผู้ต้องเข้าสู่อาชีพเกษตรกรจากการได้รับที่ดินมรดกจากพ่อ เขาอาศัยที่ดินที่ได้รับมาปลูกผักสวนครัวเพื่อขายและสะสมจนสามารถซื้อที่ดินรอบข้างได้เป็นกอบเป็นกำ แต่การสะสมทุนในรูปแบบนี้หากส่งต่อมาถึงรุ่นลูกรุ่นหลานของยศจะเป็นอย่างไร พวกเขาจะสามารถสะสมทุนจนตั้งตัวในฐานะเกษตรกรได้อย่างยศหรือไม่? 

เวที Post Election ภาพอนาคตหลังเลือกตั้งที่จัดขึ้นโดยไทยพีบีเอสร่วมกับสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) และภาคีเครือข่าย เพื่อพูดคุยเกี่ยวกับอนาคตของภาคเหนือตอนล่างที่ผู้คนที่มีส่วนเกี่ยวข้องอยากเห็น ปัญหาหนึ่งที่มีการนำเสนอคือ เกษตรกรหลายคนในภาคเหนือตอนล่างมีปัญหาหนี้สินและการเข้าถึงทรัพยากร จนนำไปสู่ภาวะฆ่าตัวตายของเกษตรกรหลายคนในภาคเหนือตอนล่าง กลายเป็นว่ามรดกการเกษตรที่เคยได้รับไม่ได้สร้างเส้นทางอนาคตที่หอมหวานแบบที่ยศเคยได้รับในปี 2520 อีกต่อไป 

ในปัจจุบันสถานการณ์หนี้ของเกษตรกรในประเทศไทยถือเป็นเรื่องน่าเป็นห่วงอย่างมาก ในปี 2564 สำนักงานสถิติแห่งชาติได้เปิดเผยว่าปริมาณหนี้ครัวเรือนที่ทำการเกษตรพุ่งสูงขึ้นมาก มูลค่าหนี้สินโดยรวมทั้งประเทศมีสูงกว่า 800 ล้านบาท เฉลี่ยครอบครัวที่ทำการเกษตรหนึ่งครอบครัวจะมีหนี้สินอยู่ที่ประมาณ 311,098 บาท

หากมองสถานการณ์หนี้สินครัวเรือนที่เป็นเกษตรกรในภาคเหนือตอนล่างยิ่งน่าเป็นห่วง เนื่องจากสัดส่วนครัวเรือนที่เป็นหนี้สูงกว่าร้อยละ 70 ทุกจังหวัด (ยกเว้นจังหวัดตาก) สูงกว่าภาคเหนือตอนบนทุกจังหวัด (ยกเว้นจังหวัดแพร่) ประกอบกับมูลค่าหนี้สินในครัวเรือนที่ทำเกษตรของภาคเหนือตอนล่างก็มีสูงกว่าภาคเหนือตอนบน หนี้สินของเกษตรกรในภาคเหนือตอนล่างแลดูเหมือนจะเป็นปัญหาเรื้อรังที่หาแก้ไขปัญหาได้ยาก งานศึกษาปัญหาหนี้สินของเกษตรกรไทยจากสถาบันวิจัยป๋วยได้เผยให้เห็นกับดักหนี้ของเกษตรกรไทยที่กำลังจะกลายเป็นหนี้ข้ามรุ่น กล่าวคือหนี้สินของรุ่นพ่อแม่กำลังถูกส่งต่อให้ลูกหลานผ่านมรดกที่ดิน

ตารางสัดส่วนครัวเรือนเกษตรที่เป็นหนี้ และมูลค่าหนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือน 

ตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมของปัญหาหนี้เกษตรกรข้ามรุ่นคือ ฉากหนึ่งในภาพยนตร์เรื่องวิมานหนามที่ตัวละครเจ้าหน้าที่สหกรณ์การเกษตรรายหนึ่งพูดกับตัวละครเสกว่า “ที่ดินผืนนี้ถูกจำนองไว้กับสหกรณ์มาตั้งแต่รุ่นพ่อไอ้เสก ไม่นึกว่ามันจะมาไถ่คืนได้” คำพูดนี้เป็นภาพสะท้อนที่เป็นรูปธรรมอย่างมากเมื่อกล่าวถึงปัญหาหนี้ข้ามรุ่น กล่าวคือที่ดินที่ถูกส่งต่อไม่ใช่มรดก หากแต่เป็นหนี้สินที่ลูกต้องไปไถ่ถอนคืนมา 

หากจะอุปมาปัญหาหนี้ข้ามรุ่นให้เข้ากับภาพยนตร์และนวนิยายธี่หยด 2 เราอาจอุปมาได้ว่า ‘ผี’ ที่ตามหลอกหลอนครอบครัวของยักษ์ไม่ใช่ผี หากแต่มันคือ ‘หนี้สิน’ ที่ถูกส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น คอยตามหลอกหลอนคนทุกรุ่นไป บางครอบครัวอาจมีคนอย่างพี่ยักษ์ที่คอยตามแก้ปัญหาไล่ล่าผีที่หลอกหลอน หรือก็คือเป็นคนที่ต้องหาเงินมาปิดหนี้ของครอบครัว ที่น่าสนใจคือยักษ์ไม่ได้เลือกที่จะเดินในเส้นทางเกษตรกรตามพ่อของเขา แต่เลือกจะไปประกอบอาชีพเป็นทหารแทน เสมือนกับภาพสะท้อนของหลายครอบครัวที่สมาชิกคนที่ไม่ได้ประกอบอาชีพเกษตรกรต้องหาเงินมาเพื่อปิดหนี้ของครอบครัวเพื่อรักษาที่ดินของครอบครัวไว้  

ในฉากจบของนวนิยายธี่หยด 2 ยักษ์ได้เสียชีวิตจากการป่วยเป็นโรคมะเร็ง (แตกต่างจากในภาพยนตร์) นวนิยายไม่ได้ให้คำตอบที่ชัดเจนว่ายักษ์เป็นมะเร็งจากสาเหตุใด แต่เราคงพออนุมานได้ว่าเขาน่าจะป่วยจากการต้องแบกรับความรับผิดชอบในการปกป้องครอบครัวจาก ‘ผี’ ยังมีอีกหลายคนที่ต้องแบกรับความรับผิดชอบในการไล่ล่าผีเช่นเดียวกับยักษ์ คำถามคือเราจะทำอย่างไรไม่ให้คนอื่นๆ ที่ต้องแบกรับความรับผิดชอบเช่นเดียวกับยักษ์ต้องเสียชีวิตหรือเจ็บป่วย เราจะแก้ปัญหาหนี้ข้ามรุ่นได้อย่างไร ยิ่งในภาคเหนือตอนล่างที่หลายครอบครัวประกอบอาชีพเกษตรกร คงจะมีหลายครอบครัวที่ถูกผีตามหลอกหลอน ทำให้สถานการณ์ผีหลอกหรือเจ้าหนี้ตามทวงคงเป็นสิ่งหลายภาคส่วนต้องมาช่วยกันขบคิดหาทางออกรวมกัน

“ผมในฐานะผู้เขียนหวังว่าจะไม่มีครอบครัวไหนต้องถูกผีหลอกจนต้องสังเวยชีวิตของสมาชิกในครอบครัวให้กับผีตนนี้”  

อ้างอิง  

• Chantarat, S., Chawanote, C., Ratanavararak, L., Rittinon, C., Sa-ngimnet, B., & Adultananusak, N. (2022). Financial lives and the vicious cycle of debt among Thai agricultural households. PIER Discussion Paper. 
• The Active. (3 เมษายน 2566). หลังเลือกตั้ง 2566 ประเทศไทยกับสถานการณ์ความขัดแย้งและการจัดตั้งรัฐบาล. สืบค้นจาก https://theactive.net/news/post-election-20230403/  
• กิตติศักดิ์ กิตติวิรยานนท์. (2566). ธี่หยด….สิ้นเสียงครวญคลั่ง. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์อมรินทร์. 
• กรมพัฒนาที่ดิน. (ม.ป.ป.). รายงานการวิจัยและพัฒนาด้านการพัฒนาที่ดิน. สืบค้นจาก http://www1.ldd.go.th/WEB_OLP/report_research_N.html 
• ข่าวสด. (5 กันยายน 2564). “ซินแสเป็นหนึ่ง” เผยวิธีเลือกคนดีเข้าบ้าน แนะทริคเสริมมงคล [ออนไลน์]. สืบค้นจาก https://www.komchadluek.net/news/108866 
• ชัยพงษ์ สำเนียง. (2567). กลุ่มทุนการเมืองล้านนา : การเปลี่ยนแปลงทุนเศรษฐกิจและวัฒนธรรมให้เป็นทุนการเมือง. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แสงดาว 
• วศิน ปัญญาวุธตระกูล. (2542) การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจในล้านนา กับการก่อตัวของสำนึกท้องถิ่น พ.ศ.2459-2480 . จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย/กรุงเทพฯ. 
• สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2504). แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ ฉบับที่ 1 ระยะที่ 1 (พ.ศ. 2504-2506). กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี. 
• สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2506). แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติ ฉบับที่ 1 ระยะที่ 2 (พ.ศ. 2506-2509). กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี. 
• สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2510). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2510-2514). กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี. 
• สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2515). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 3 (พ.ศ. 2515-2519). กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี. 
• สภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2520). แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 4 (พ.ศ. 2520-2524). กรุงเทพฯ: สำนักนายกรัฐมนตรี. 
• สำนักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ. (2560). แผนพัฒนาภาคเหนือ พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๕ ฉบับทบทวน. สืบค้นจาก https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=8533  
• สำนักงานสถิติแห่งชาติ. (2564). รายงานการวิเคราะห์หนี้สินครัวเรือนเกษตรกรรม พ.ศ. 2564. สืบค้นจาก https://www.nso.go.th/public/e-book/Analytical-Reports/Agriculture_Household_Debt_2564/ 
• ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (n.d.). สถานะไฟพษณุโลก พื้นที่แห่งชีวิต ประวัติศาสตร์. สืบค้นจาก https://sac-research.sac.or.th/file_thb/367-ch6.pdf 
• วารสารเมืองโบราณ. (27 กันยายน 2566). 2508 มองอุตรดิตถ์ผ่านภาพเก่า: ชมบรรยากาศที่หาชมได้ยาก. สืบค้นจาก https://www.muangboranjournal.com/post/uttaradit-old-picture-2508