คำสำคัญ: จรัล มโนเพ็ชร

เรื่อง: นวลคำ ขะยอมแดง สุภาพชนคนเมือง “….กลิ่นเอื้องเสียงซึงบรรเลงเคล้าคลอคร่าวซอเพลงหวาน อย่าหลงสราญ ลืมบ้านก่อนเก่า  ข้นแค้นยากจน ก็สุขใจล้น คนเมืองหมู่เฮา อย่าให้ใครมาหยามเราอีกเลย…..” ผู้เขียนชื่นชอบทั้งคำและความข้างต้นอันดึงมาจากตอนหนึ่งในเนื้อเพลงที่มีชื่อว่า ‘กลิ่นเอื้องเสียงซึง’ อีกหนึ่งผลงานเพลงที่เป็นฝีไม้ลายปากกาของ ‘จรัล มโนเพ็ชร’ ที่ถ่ายทอดฝากไว้ในแผ่นดินล้านนา ที่ทุกถ้อยคำและลำนำประโยคของเพลงดังกล่าวเสมือนว่าเขากำลังจะบอกอะไรไว้ให้กับพวกเราในฐานะ ‘ลูกหลานคนเมือง’ จากผลงานที่เขาฝากไว้ในแผ่นดินถิ่นล้านนาที่แม้ว่าภาษาและการเล่าเรื่องราวเนื้อหาในบทเพลงจะใช้ภาษาไทยภาคกลางเองก็ตาม ทั้งความหอมของกลิ่นดอกเอื้องและความไพเราะเพราะพริ้งของเสียงซึงนี้ ยังคงสถานะเป็นภาพแทนทางวัฒนธรรมในพื้นที่ภาคเหนือของประเทศไทยที่ศิลปินผู้ยิ่งใหญ่อย่าง...

เรื่อง: ธเนศวร์  เจริญเมือง จรัล มโนเพ็ชร ศิลปินผู้ยิ่งใหญ่ที่สุดในล้านนาในรอบเกือบ 1 ศตวรรษที่ผ่านมา จากไปเมื่อวันที่ 3 กันยายน พ.ศ. 2544  หรือ 23 ปีที่แล้วจากปีนี้ พ.ศ. 2567...

บทความนี้ไม่ได้จัดวางบทบาทและสถานะของ “จรัล มโนเพ็ชร” ว่าเป็นผู้สร้างอัตลักษณ์ความเป็นล้านนาที่ดำรงอยู่อย่างแน่นิ่งตายตัวแต่อย่างใด การนำเสนอของบทความนี้ต้องการที่จะสร้างและสานต่อบทสนทนากับบทความที่ถูกเขียนขึ้นก่อนหน้า ซึ่งได้มีความพยายามในการวิเคราะห์และตรวจตราการสร้างอัตลักษณ์ผ่านบทเพลงของจรัล ผ่าน “มโนทัศน์ล้านนาไทยที่อีหลักอีเหลื่อ” โดยที่ผู้เขียนเองก็ไม่ได้วางอยู่บนการมีเจตจำนงที่จะนำเสนอข้อโต้แย้งต่องานเขียนก่อนหน้า หากแต่ปรารถนานำพาผู้อ่านบทความให้ขยับขยายแง่มุมเพื่อมองให้เห็นฉากหลัง   ของเรื่องราวและเรื่องเล่าที่มีต่อศิลปินล้านนาท่านนี้ ซึ่งมีความสัมพันธ์กับบริบทของยุคสมัย ท่ามกลางสภาพเงื่อนไขทางสังคมวัฒนธรรมและเศรษฐกิจการเมืองที่ห้อมล้อมกล่อมเกลาให้เขาได้ สร้างสรรค์ผลงานเพื่อเป็นจิ๊กซอว์ในทางประวัติศาสตร์ดนตรีล้านนาให้เป็นส่วนหนึ่งของ“การประกอบสร้างอัตลักษณ์ความเป็นล้านนา” มิใช่เพียง “การสร้างอัตลักษณ์ความเป็นล้านนา”...

“เราวิพากษ์คนอื่นโดยหาคู่คัดแย้ง มันง่ายที่จะพูดถึง แต่เราวิพากษ์ตัวเองน้อยเกินไป...” ข้อความข้างบนนี้มาจากปาฐกถาในหัวข้อ “ล้านนาทะลุกรอบอาณานิคม” โดย รองศาสตราจารย์ ดร. วราภรณ์ เรืองศรี ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ จากปาฐกถาในครั้งนี้ ทำให้ผมนึกถึงบุคคลสำคัญท่านหนึ่งที่มีบทบาทในการสร้างอัตลักษณ์ของความเป็นล้านนาผ่านบทเพลงที่เรียกกันติดปากว่าโฟร์คซองคำเมือง จะเป็นใครไปไม่ได้นอกจาก ‘จรัล มโนเพ็ชร’ บทความนี้จึงพยายามวิเคราะห์และตรวจสอบการสร้างอัตลักษณ์ในบทเพลงของเขา...

เราอาจจะรู้จัก “จรัล มโนเพ็ชร” ในฐานะของศิลปินชาวเชียงใหม่ ผู้ยกระดับให้เพลงภาษาคำเมือง จนพัฒนาแนวเพลงที่เราเรียกกันจนติดปากว่า “โฟล์คซองคำเมือง” ที่ส่งผ่านความทรงจำผ่านเสียงเพลงมาร่วม 4 ทศวรรษ แม้บทเพลงส่วนใหญ่ของจรัลจะมุ่งสื่อสารไปที่สภาพแวดล้อม วิถีและบริบทในชีวิตประจำวันที่เกิดขึ้นของคนในพื้นที่ล้านนา แต่ก็มีอยู่ 1 บทเพลงที่จรัลส่งผ่านสำนึกและความรู้สึกที่ท่วมท้นต่อเหตุการณ์ที่รัฐบาลทหารเข้าใช้กำลังในการปราบปรามผู้ชุมนุมเรียกร้องประชาธิปไตยถนนราชดำเนิน ในเวลาก่อนเที่ยงวันของวันที่ 14 ตุลาคม...

จรัล มโนเพ็ชร ศิลปินนักร้อง นักแต่งเพลง แห่งเมืองเหนือ เจ้าของบทเพลงโฟล์คซองคำเมือง ผู้มีบทบาทในการนำเสนอชีวิตและวัฒณธรรมภาคเหนือที่โด่งดังไปทั่วทุกพื้นที่ โดยจรัลให้เหตุผลว่า “บทเพลงเก่า ๆ นั้นมีคนทำอยู่มากแล้ว และมันไม่สนุกสำหรับผมที่จะไปเลียนแบบของเก่าเสียทุกอย่าง”  https://youtu.be/l0ZLnT6nvhc